 Главная | Ателье | Фотографии | Подготовка к свадьбе | Татарская свадьба - Туй йолалары | Ссылки |
| Мы готовы сшить вам платье для никаха, татарское свадебное платье.
Выполняем заказы и для других регионов. |
Красноуфим татарларында туй йолалары53. Кыз сорау һәм никах йолаларыКыз белән йегет өйләнешергә уйлыйлар икән, башта кыз ягына киләләр йегетнекеләр. Йегетнең якыннары килә. Сорап баралар. Сорыйлар: «Нигә килдегез?». «Кызыңны алып кайтырга», -диләр. Кызларын хатынга сорыйлар. Өстәлне әзерлисең. Күмәчеңне1 саласың, өләшәсең. Риза булса, алып кайтып китәсең. Риза булмаса, ... Килгәндә, үзең белән күмәч алып киләсең, сумка тутырып. Анда инде чәең була, үзең пешергән ашларың була. Кыз сорарга килгән кеше чалбарының бер балагы төшкән, берсе менгән була. Бер балагы чыгарылган була. Бу кыз сорап килүнең билгесе. Ярар дигән хәл кылынса, никах укыталар. Никахны, кыз яктан сорасалар, кыз якта укыйсың. Малай якта да укыйлар. Кайсы як риза. Башлыча, малай якта укыйлар инде. Никахта башта малайныкылар әйбер тарата. Бу инде бүләк тарату. Аннан каршы якка чакыралар. Әйбер таратуны йегет ягы башлый. Шунда сразу сөйләшәләр ... Хәзер озату сандыклары тутырмыйлар. Элек ул озату сандыклары туйга килә иде. Хәзер машиналар бит ... Килен тастымаллар тагып, киянтәләр2 белән вещ3 килә. Бөтен нәрсәсе белән атка төяп килә. Никахны кызның өендә ясыйлар да, йә буш кыз өендә, кияү амбарында ак келәт ясыйлар иде элек. Болар утызынчы еллардан соң. Болар яңараклар. Хәзер беренче мунча керүләр бөтенләй юк. Баралар мунчага. Мунчада тастымаллар эленеп куйган була. Элә торганнар иде элек. Акча да бәйлилләр иде. Ике ягына элеп куялар вак акча. Ул кыйммәтле иде ....
2 Киянтә - көянтә 3 Вещ - бөтенләй. 54. Кияү керүЙәрәшеп кайта кайне кеше генә, артаба кияү кеше әтнә саен бара кияүләп1. Кайне кайтты да икенсе атна кияү килде. Анда саршау2 кырдылар, тукын3 саршау. Өйдә үзебезне куялар, ике кыз җиңгә булалар, алар иртән мунса йагалар, кияү кеше аларга акса сала. Яулык куялар мунса тәрәзә төбенә, кыз җиңгәгә - акса. Әгәр кыз дөрес булмаса, кайсыбер кияү кеше тәңкәне тишеп куя икән мунсада, шулай дөрес булмады исә. Билбау бәйләделәр кияүләр, арта аны бигрәк итеп ныгытып, осын яшереп, бәйләп йөриләр ирләр, кыз тиз сисә алыр микән дип. Арта кыз нинди икән дип, кияү кеше йегәрлеме, юньсезме, мин әллә озак сисмәдем шикелле, шулай сыпаладым-сыпаладым да, болай тарттым-тарттым, килеп сыкты осы. Вәт! Билбауны нык бәйлиләр, кайсыбер кеше озак сисә диләр. Туйны гел сакырып йөртәләр. Кайне—энеләрне йөрттеләр, без киленнәр йөрмәдек. Арта киленнәрне тегенди үзебезнеке нәсел-нәсепләренә йөрттеләр. Тастымал элдек, кергән бер өйдә тастымал элдек, кайнегә тиешләргә, каенбикә тиешле, тутайларга. Менә шылай.
2 Саршау — чаршау. 3 Тукын — ябулы. 55.Туй алдыннан кияү белән кәләш зиратка барып, дога кылдыру элек булган. Хәзер тагы кабатлый башладылар. 56.Элек шулай булган, кызны алып китәр алдыннан әбиләр җыелганнар, әбиләр җыелып, аны сенләү дип аталган. Кызны утыртып куйганнар, чаршау астына. Якын кешеләр тотып җырлаганнар, шушындый, моңлы җырларны. Ә хәзер алай юк елап утырган. Безнең арадан китәм дип. Ат белән алып барганнар. Кыз чәе эчерәләр. Әниләр-әтиләр кунак булалар, туйда йөриләр, ә яшь кыз йегете белән самовар куеп, чәй әзерләп, аларга ашарга әзерләп тора. Кыз чәен эчерә, чәй эчерү була. Менә мин кияүгә чыктым, мин үземнем иптәшләремне, кызларымны, йегетләрне чакырып, барысын да чәй эчердем. Кулъяулыкны кыз яшь чагында эшли, аннары туй вакытында аны ат башына бәйли. Атларны төрле—төрле йепләр белән ураганнар, тарантас була. Өйдән чыккач, кыз артка карамасын, кире кайтырсың диләр. Иң беренче утыра ике кодагый, икесенең алдында самовар, берсенең алдында мендәр, икенчесендә килә озаткыс. Бәйрәмчә киенгәч, күңелле, бүләк бирәләр, бәхет телиләр. Юлда каршы ала кияүнең туганнары. Кайбер кеше әпәй тешләтә, кем күбрәк тешли. Кыз чәе эчкәннән сон, кыз белән йегеткә өй әзерләгәннәр, анда урын әзерлиләр, соратып алганда. Аларны икесен ике кич анда кундыралар. Беренче көн туй - йегеттә, икенче көн — кызда, өченче көн бергә булган. Элек, туйдан алда кияү белән кияүнең инәсе кунакка килә кәләшкә, ул туганнарны кәләшнең чакырып йөртәләр барсын да ике көн алда, алар бүләкләр бирәләр, кыз яктан. 57. Туй йоласы...Сугыш вакыты булган. Андый туйлар булмагандыр да инде ул чынлыкта. 35 елгы булгач кына. Ул вакытта сугыш вакытлары, кырык беренче еллар. Нитәләр, каршы алалар, көтеп торалар туйны. Ике кеше электә шулай булган инде, каршы бару дип әйтәләр инде. Каршы барган кеше янә шунда бара, көтеп тора и аңа тастымал эләләр. И моннан өйдән алып чыгып киткәндә сандукка малай утырып бара инде. Айсылуга кем булса да барган иде безнең, ә бу киленнекенә белмим. Исемдә юк. Аркылы машина белән төшәбез дигәннәр иде килеп алучылар. Әйберләрен төяп нимә кызга бирәсең, бөтенләй төяп алып китәләр. Ул өйгә барып җиткәч тә, сандукны бирми, утыра. Кызныкы утыра, аны, сандукны, бирми әле анда барып төшкәч. Аны түләп алалар. Электә шундыйрак булган ул. Сарыкны тоталар. Байлык булсын дип тоталармы, таянтык дигән булыпмы, белмим. Байлык. Мәгънәсе бардыр инде аның, мин каян соң белим аны? Ә менә Фәхерниса апай Шөкердән килгәндә без ар якта идек, яшь идек инде. Килдек дигән булып менә анда бала—чага җыела, карарга килдек дигән булып. Балаларга әйберләр таратып чыкканнар иде. Менә шулай итәләр дә, менә шушының кебек ну нәзек кенә була ул. Муенга бәйләп куясың. Бүләк итеп инде, килен бүләге дип. Ә булмагач, кайсыбер кешегә менә болай түшен биреп тә була торган иде. Әби—чәбиләргә инде чәй эчергәндә: «түшен бирегезче», - дия торганнар иде. Әбиләрнең була бит әле ул, әнә шул. Әйбер булмаган, юк вакытта. Юк, белмим күпне мин алай. Кыз килеп төшкәч, әнә шунда тараталар, бездә шулай. Мин Фәхерниса апайныкын беләм инде. Анда Фәхерниса апай монда ябылгандыр инде. Төрле авылларда төрле. Бөтен авылда бертөрле булмый. Төрле авылда төрлечә була инде. 58. Туй йоласыКыз никахтан соң кияү ягында кала. Кыз сорарга малайныкылар килә. Кызны бу вакытта яшерәләр. Анда ишекләрдән, тактадан керергә кушалар. Кызга май каптыралар, кияү капка төбендә кызны мендәргә бастыралар. Капка төбендә таянчык1 тоттыралар. Таянчыкны чүпрәк әнисе2 тота. Ата инәй3 диләр инде аны. Таянчык тоттыргач, таянчы да була. Монда ата—анасын алыштыра торган кеше була. Эче пошканда, борчылып та шушында керергә мөмкин инде. Яшьләргә май каптыру була. Майны кайсы алдан каба, гаиләне шул җитәкли. Килен баш буламы, йегетме ... Кыз ягы бәлеш китерә, кыз бәлеше була бу. Туйдан алда кыз бәлеше белән әбиләрне чәй эчертәләр. Кыз бәлеше бәләкәй савытта китерелә Ул йөзем белән була. Күкәе булмый. Кыз бәлешен ашый торган кеше акчасын бүләк буларак калдыра. Кыз бәлеше так санда була. Унбер, тугыз, парсыз сан. Бәлешләр кечкенә була. Самавырдан чәй ясап торучыга алъяпкыч, аш, йә савыт-саба бирәләр. Әби чәеннән соң эрәхмәт укып чыгып китәләр. Ике чынаяк чәй эчәләр. Парлы булсын. Табын башлануга иң беренче булып өч литрлы бутылка белән аракы китерәләр. Элек аңа самогон салганнар. Хәзер аракы. Чиреклек4дип атала инде ул. Калганнары шул табын башлангач китерелә. Аннан бер каз чыгаралар. Аны шунда бер кеше табында турый. Тураган кешегә, каен сеңлесенә, каен энесенә тастымал бирә килен, ишеккә элә. Теге аракылы шешәгә акча салалар. Аннан килен тастымалны каенана, каенатага элә, җилкәләренә элә. Бераздан чәй эчә башлагач, бәлешләр таратыла башлый киселеп. Подноска салып акча китерәләр. Әйбер китерәләр. Элек су юлын күрсәтергә алып барганнар. Килен кешене йегет өендәге кыз бала алып барган. Чиләк-көянтә белән су алып кайталар. Кыз балага килен бүләк бирә.
2 Чүпрәк әнисе - килен булып төшкән авылдан киленнең якын туганы. 3 Инәй - әни. 4 Чиреклек - өч литрлык. 59. Туй йолаларыКыз машинадан чыккач, обязательно мендәргә баса. Бай булсын дип, мендәр өстенә акча салалар. Маллы булсын дип сарык, йә бозау тоттыралар. Шайтан куркытып мылтыктан аталар. Кыз бәлешләре ашаталар. Алты, сигез йеп санда булырга тиеш. Озаткычлар дип атыйлар кыз ягыннан килгәннәрне. Алъяпкычлар кулдан тегелгән. Самовар кайный, күмәч саналмый. Бәлештә рис, изюм. Каршы килүчеләр, йегет ягыннан каршы киләләр. Без кыз яктан иңнәренә ике чигелгән сөлге эләбез. Җилкәләренә озынайтып салалар. Моны озаткычлар элми, килен элә. Кыз әтигә генә кыз буларак элә җилкәсенә сөлге. Хәзер сөлгене сугалар, йә сатып алалар. Мулла ризамы-юкмы икәнен сорый әтисеннән. Безгә сорарга килделәр, без ризалыкны бирдек, шундук кызны алып киттеләр. Димәк, никах йегеттә уза, ә сорагач, кызны алып китмәсәләр, никах кыз йортында уза. Никах вакытында бүләкләр өләштеләр. Бүләккә күлмәк, блузка, шәл, оекбаш, бияләй. Пар чәй эчәргә тиеш. Суны да, чәйне дә өстәп салырга ярамый. Йегет янында никах булганда, кызныкылар ашарга алып китерәләр. Ә йегетнекеләр килсәләр, чәйгә генә китерәләр. Никах башлангач, ир кешеләр генә утырмый, барыбыз никахта утырабыз. Йөрергә ярамый, капкаларны биклиләр. Никах бүленергә тиеш түгел. Йегет кыз янында кунмый, алып китә. Йегет йортына төянеп китә кыз. 60. Туй йоласыЙегетләр чәй эчәләр, әбиләр дә чәй эча Килен йортны туйдан соң киендерә, шул йорта яшәсә генә инде, элек бар иде ул. Авылда туй булганда юлны буып яхшы теләкләр әйтәләр. Йегетнең өенә килеп төшкәч, әбиләр чәй эчкәнче, гармуннар белән, паднос белән әйберләр алып, чиләкләрне бизәп, су юлы күрсәтәләр; су сатып алу юк бездә. Кияү мунчасына, элек суны сатып алалар, йегет сорап килгәч, төн куна кала, өч көн буе йегетләр бер берсе белән танышып, коймак ашаганнар. Кияү кыз инәсенең кулына акча сала (беренче танышканда). Тиен генә салса, әйбәт булмый. Кыз кеше барган кешесенә чиста булып барса, кияү зур акча сала, чиста булмаса, бик әз генә салып, ата—авансына белдертә. Туйдан соң кода—кодагыйлар кунак була. Тора башлагач, мал, сыер бирәләр. 61Кунаклар җырлый:
Бастык тауның башына, Кунакларның сые бетмәс, Хуш итәбез ашына. Хуш итәбез ашына. Тагын кайтмагыз, Кайтмагыз әле диләр, утырыгыз, утырың. Тагын эчәргә кушалар, эчәсең, нитәсең. Барыбер кайтырга кирәк. Тагын җыр җырлыйсың:
Гомергә дә картаймас, Без үзебез кайтмаенча, Хуҗалар куып кайтармас. Кулымдагы балдагымның Исемнәре — Ирифкат, Ашыгызга, суыгызга, Үзегезгә эрәхмәт. Үзегезгә эрәхмәт. Шул вакытта биисең, җырлыйсың, татарча биисең, тагын утырасың. Аннары ишекләрдән керә халык, утыра и җырлыйсың ишектән кергәч, беренчели сыйларга утыргас, әйтәсең:
Исәнләшә белдегез, Мәкнең ал чәчәге кебек, Күземә күрендегез, Күземә күрендегез. Менә хуҗа хатын үзе җырлый, кунаклар утыргач. Никахта җыр җырланмый, сөйлиләр, анда эчке юк, ә туйда килгәч, уйнап шундый җырларны җырлап, кунакларны кунак итәсең. Ә менә кайткан кеше шуны җырлый, кайтырга ашыксаң, тагын шундый җыр җырлап аласың тиз генә. Бала тугач, барыбер җырлар җырлана, җыенга җыенасың. 62. Туй җыры
Якты булсын уегыз. Тазалык—бәхет телибез, Бергә узсын юлыгыз. Бәби туе килеп җитсен, Озакка калмый гына. Сандугачтай сайрап яшәң, Армый—талмыйча гына. Ата—аналарны онытмагыз, Күңелләрне суытмагыз, Татлы телле булыгыз, Шатлыкларга тулыгыз. Бер—берегезне аңлагыз, Бер—берегезне саклагыз, Безнең сезгә шундый теләк, Әче әйтергә кирәк. 63. Туй күсүТәкәгә таяндыру ул - таянсык. Аны инде нәселе тотып тора. Аны әтәй—инәй диләр. Арта шуны бирәләр киленнең үзенә. Май каптыру булды, кияү килүе белән кыз җиңгәләре тотып тора, анда кем каба, тиз генә шылай итеп кабаң. Кияү капса -кияү шәбрәк була, кыз капса - кыз уңган була. Туй күскәндә беренсе атта кодагыйлар килә, әтей өйдә кала. Әтей кеше йөремәй, алла, шылай инәй генә. Ике кодагый килә. Кияү белә кыз утыра, әтей кеше килмәй. Озак артаба сакыралар. Озаткыслар була — минеке туганнар, җизнәй, тугаем, арта бирнә килә. Сандык өскә бер малайны утырталар, туган малайны, ул сандыкны болай гына бирмәгәннәр, сатып алалар. Арта мылтык атып каршылыйлар, тәкә белән. Күмәсләр китерделәр, озаткан ниләр бешеренеп алып киләләр, әпәй күмәс итеп бешерәләр, кыз шәңгәсе, кыз бәлеше - ырыс1 белә йөзем, пируглар, бекмәләр. Бекмәләрне баланнан, кәбестәдән дә булгандыр, кәртуктән, борсактан була торган иде. Сөтләвек2 бешердек, тау итеп утырталар. Кыз күмәсе куялар. Сул юлын әнә шундый үзебезнең өйдәге кыз балалар күрсәтә торган иде, аларга алсүпрәк, яулык бирәбез. Кайнешләр бик яратты мине, кайнә минем түни3 ямый иде, авылда булды. Гел пешеренеп яттым мин. Кайнем мине бик яратты, кайнам да. 64. Туй хәтирәсеМин бер мең тугыз йөз унбишенче елны туганмын. Әхтәмова Камилә исемем. Үземнеке әтием—Хуппиҗа. Шөгердә туып үстем. Монда арта утызынчы елны килдем. Иске туй была килдем. Мине элек, унөч йәшемдә идем, ярәшеп кайтты, кайне кеше иде. Артаба4 кияү кеше шул йазгача кияүләп йөрде инде, әтнә саен бара торганыйк арта Шөгергә. Йазга таба килдем. Унөч йәшемдә барган идем, уналты йәшем тулгач, килдем монда. Утызынсы елны туйлап килдем. Арта көймә5 кырдылар шулай, җәй көне коралар көймәне. Мин яз көне көймә белин килдем. Арта килеп төшкәс, таянсыкка сарык куялар, шуңа таянып кереп китәсең. Артаба әтей-инәй дип аталарың әйтәң. Шуннан кергәс мылтык аталар, шатлыкка дип булсын, килен кереп утыргас. Шуннан йөретәләр, бигрәк кода—кодагыйларны чакырып, өй беренә сакыралар. Сакырып йөрттеләр. Мин йәш кенә бардым. Унҗиде йәшемдә балалы булдым, мин аймак йергә төштем, унике кешеләре иде, дүрт йыл тордык алар белән. Элек кайнәләр эшләмәде, иртән үк торып шулай бил будык, әпәй пешердек аймак кешегә. Иртәле-кичле әпәй пешерәбез, зур сапсак әпәй пешереп карадым унике кешегә. Кайнем белән балам тиешле урманга йөриләр төялеп, утын кисә. Өйдә вак балалар. Мине барган ирем сабантуйда күргән дә: мийа шул кызны йәрәшеп бирең, дигән. Артаба каен тиешле кеше суратып барды6. Арта ул малайны күргән идем дә, әллә биргәс, атайына элек карышмадык, бардым. Алай йөреп-нитеп бармадым, уйнап—көлеп. Шул күреп кенә калган идем, шуның белән торып киттем арта.
2 Сөтләвек - чәк—чәк. 3 Түни - киез итек. 4 Артаба - соңыннан. 5 Көймә — өсте ябулы арба һәм чана. 6 Суратып барды — кыз сорарга. 65. Касып сыгуКис сыга торганнарыйе, уйнарга, арта сыгармыйлар әтиемнәр безне, тутаем, тәрәзәдән булса да төшеп, ул әрсез булды, сыгып уйнап керә иде. Артаба кияүгә дә тәрәзәдән төшеп китеп барды, әтиемнәрдән башка бер як өйдә йоклый идек, арта мине ул якта йоклатмас булдылар, үзләре йакта йоклаттылар, син дә касарсың дип. Тутаем касып барды, өс ай гына торды кый. Әй ансында түгел әле. Элек аны көчләп бирделәр, беренселәй, бай малаена көчләп биргән. Аны яратмады, бары, өс ай гына торды. Арта аны яратмагас, туй килгәс, икенсе малай белә йөрде дә, аңа шулай, тәрәзәдән төшеп, касып барды тутаем. Арта мине бер йергә дә сыгармады атаем, син дә касарсың дип, шулай нык карады. Чыганак: "Красноуфим татарлары. Тарих, тел, фольклор"
|
