Кыз елату җырлары, сыктаулар

Әрнеп кенә, сызлап елыймын

Биек кенә тауның башында
Әллә яңгыр, әллә кар микән?
Әрнеп кенә сызлап елыймын,
Миннән язулырак бар микән?

Йөгереп кенә кердем өйләргә,
Әнекәем белен пешерә;
Нигә күңел генәм сынык минем —
Үз кардәшем түгел төшергә.

Тиңдәшләрем барса сәфәргә,
Басып йөрер микән вак ташка?
Төшәм тугыз кешеле өйгә,
Ничек куллар сузармын ашка?

Йорт уртасында коебыз
Кисмәк-кисмәк тора суыбыз;
Мин еласам да, үз язуым ¹
Әнием кәбәмне тыегыз.

Куштым кара шәлләр алырга,
Кайгыдан башыма ябарга;
Мине яшьләй ят кулына биреп,
Тереләй куясыз кабергә.

Ишеккәем кинәт ачылды,
Зынҗырлары җиргә чәчелде;
Сөйләшкән көннәрем җиткәчтен,
Татлы йокыларым ачылды.

Чылбырлыкай чапуг², буй бөтү³,
Буй тынам үстереп элмәдем;
Билләремне язмый эшләдем,
Бу өйдән китәрем белмәдем.

Йөгереп кенә кердем өйләргә,
Ак патниклар ⁴ җәйгән түрләргә;
Ак канат кынам, әни кәбәм,
Кунак кына булдым сезләргә.

Әтекәй, абзарың курадыр,
Аның урдыклары⁵ куладыр⁶;
Кула да булмасын, көмеш булсын,
Барысы да миннән каладыр.

Тәрәзәң төбенә кош кунса,
Куркытмагың, кәбәм әтекәем;
Минем дә тиңнәрем килсәләр,
Кычкырмагың, кәбәм әтекәем.

Йөгереп тә кердем, йөз күрдем,
Тәрәзәкәйләргә бүз кордым;
Әйттең сөймәгәнгә бирәм дип,
Әйткән сүзләреңдә нык тордың.

Ачы гына баллар, төче баллар
Әтиемә кымыз күренгән;
Яткан да гына урыным, торган урыным
Әтиемә тыгыз күренгән.

Базарлардан алган кара шәлне
Кайгылы көнемдә бәйләдем;
Рәнҗүем күп, әтекәм, сиңа,
Сөймәгән кешегә бәйләдең.

Агыйделкәйләрнең аръягында
Ат ашамый торган үлән бар;
Бирәсең, әнекәй, ят кулына,
Ят кулында төрле һөнәр бар.

Базарларга бардым, каеш алдым
Алма да гына чуар ат өчен;
Асырадың, әнекәй, син үстердең
Кадерем белмәгән ят өчен.

Чын чынаякларга чәйләр салдым,
Бабайларның сөйгән ашы шул;
Әй, канат кынам, анакаем,
Аерылуларның башы шул.

Ишек кенә нидән шыгырдый,
Әллә арасында тузмы бар?
Җиңгәкәем нидән сүз кушмый,
Әллә арабызда сүзме бар?

Агакаем, кердем өеңә,
Ак атласлар җәйдем түреңә;
Рәнҗемисеңме, агакай,
Тиңнәремне җыйдым өеңә?

Җиңгәкәем бара кер юарга,
Аягына кигән стюпна ⁷;
Усал җиңги әйтә бар авылга:
Кызны тизрәк бирү сходна ⁸.

Кувшин гына кувшин ачы бал,
Ачыттың, җиңгәкәй, тоз белән;
Ачыттың, җиңгәкәй, тоз  белән,
Рәнҗеттең усал сүз белән.

Чәч кенәләремнең бөдрәсенә
Манмалы тәңкәләр үрермен;
Минем җан гынаем тынмаса,
Җиңгәкәем, синнән күрермен.

Җиңгием кергән икән казнага ⁹
Әнием анда сөтлаш куерта;
Ярәшкән хәбәремне ишеткәч,
Җиңги янтыкка хәбәр йөгертә.

Абзыкаем бара теге очка
Чалгы суктырырга кылычка;
Усалыгыз китә, аулак кала,
Әле дә яшәрсез тынычта.

Өстәлләргә куйган нигъмәтне,
Әй, кап дисәгез дә капмамын;
Капкагыздан чыгып киткәндә,
Кайт дисәгез дә кайтмамын.

Атымны җибәрдем табырга¹⁰
Табырга гына түгел, табынга;
Мине дә генә шулай бирәсез,
Тереләй куясыз кабергә.

Ишегегез түбән, керә алмам,
Баскычыгыз биек, менә алмам;
Усал каенишләргә бирәсез,
Чакырсагыз да килә алмам.

Әтекәй ишекләрдән кергәндә,
Җилкәсеннән тунын кем салыр?
Әнекәем куна килгәндә,
Каршы гына чыгып кем алыр?

¹ Үз   язуым — үз язмышым, үз күрәчәгем.
² Чапуг — хаситә.
³ Бөтү— муенса.
⁴ Патник—йоннан басылган киез.
⁵ Урдык — урындык.
⁶ Кула — калай.
⁷ Стюпна — чабата.
⁸ Сходна —кулай, яраклы.
⁹ Казна — өйнең мич алды ягы
¹⁰ Табыр — су буена көтү туктап ял итә торган  урын, туплавык.

I. ФФ, 1957, Мордва республикасының Атюрьево районы Олы Кыштыру авылында Зөләйха Чекушкинадан һәм Ләмбрә районы Пензятка авылында Зифа Нарбиковадан язып алучылар И.  Надиров, X.  Гатина.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты