Кыз елату җырлары, сыктаулар

Ак  канат  кынам, атакай

Җиңәкәй, пичләр якканда,
Сүндерерсеңме күмерен;
Ничек еламыйм, тиңнәрем,
Бетәдер кызлык гомерем.

Ишектән кердем — атладым,
Атлаган тактам бөгелде;
Әни кәбәмнең юклыгы
Бүгенге көнне беленде.

Атнада бәйрәм киләдер,
Асыл киемем юк минем;
«Кил кунак, кызым», —  әйтергә¹
Үз әни кәбәм юк минем.

Ишектән кердем — атладым,
Ак атлас җәйдем түреңә;
Ак канат кынам, атакай,
Кунак кына булдым өеңә.

Кунак та булмый ни булдым,
Тора ят белән тиң булдым;
Айрылып чыгып киткәчтен,
Кайтып килмәстәй мин булдым.

Ишектән кердем — атладым,
Атлап кына мендем пулатка;
Бирәсез мине еракка,
Озак килмәс дип кунакка.

Әдрәс бишмәт бил тирәк ²,
Билдән түбәнгә киң кирәк;
Гомере яшәгән өемә
Әле килермен бик сирәк.

Өстәл өстендә йомырка,
Ашачы, әтием, суытма;
Ак канат кынам, атакай,
Изге доганнан онытма.

Абзыкай, ак юка күлмәгең,
Үтәли күренә беләгең;
Елатып та нигә еламыйсың,
Таштанмы яралган йөрәгең?

Өстемә кигән күлмәкнең
Җиңе килешәме, җиңәкәй;
Мин ятлар белән килгәндә
Каршы алырсыңмы, абзыкай.

Читләрдә китеп йөрүчем —
Ягулы итек ³ киючем;
Ак канат кынам, абзыкай,
Кереп хәлемне белүчем.

Жиңәкәй, ишек шыгырдый,
Әллә арасында тузмы бар?
Җиңәкәй, нигә дәшмисең,
Әллә арабызда сүзме бар?

Бусагасы биек — менә алмам,
Болдыры биек — төшә алмам;
Минем билгенәм бик нечкә,
Кайнишкә хезмәт бирә алмам.

Иртәсен пичләр яктыгыз,
Якты янмасын әйттегез;
Ни гаебемне таптыгыз,
Усал кайнишкә саттыгыз.

Ике генә туры ат җиктем,
Яннарына ике тай җиктем;
Тайларның кадрени ат белмәс,
Кызларның кадрени ят белмәс.

Кайнанам куйган бүләкләр
Комачтан, йоннан түгелме;
Кайнишнең теле бик үткен,
Еланнар чаккан шикелле.

Әтием, базар барсаңчы
Юка ефәкләр алсаңчы;
Усал кайнишкә биргәнче
Таш бәйләп суга салсаңчы.

Йорт уртасында базыгыз
Саратаудан алган тозыгыз;
Ак канат кынам, атакай,
Булдым бәхетсез кызыгыз.

Чыршы белән нарат утыны,
Чәйгә ярар микән күмере;
Минем җан гынам тынмаса,
Сезне каргармын гомере.

Миндән генә калган чаршауны,
Җиңәкәй, каршыга корыгыз;
Усалыгыз китә, тыныгыз,
Әле яхшы гына торыгыз.

¹ «Кунак кил, кызым» - дип  әйтергә.

² Бил  тирәк — биле чигүле.

³ Ягулы   итек — майланган  итек

I. ФФ, колл. 1, п. 15, сак. бер. 249. Җырлар кулъязма дәфтәрдән алынды. Дәфтәр тышына «Йола җырларыннан бер тармак булган кыз озату җырлары» дип, ә текстлардан соң «Мордва өлкәсе. 3. Курмаева. 1938 ел», дип язылган. Шуннан соң йолага карата түбәндәге искәрмә бирелгән: «Бу җырларны «Яс җыры» дип тә йөртәләр. Яс — ул елау дигән сүз. Аларның ике вакытта җырлануын әйтәләр. Мәсәлән, китәсе кызга чыбылдык теккәндә тиңдәш кызлары җырлар җырлап кызны елаткан вакытта. Аннары — кызга никах укылгач, кыз янына кияү егетләре егетне керткәндә. Бу җырлар Рязань округы Вәрәки илендә дә таралганнар».

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты