Кыз елату җырлары, сыктаулар

Еламачы, әнием, елама

Иртә   дә   салкын,   кич   салкын
Шытыр да шытыр итәдер;
Иркәлектә үскән башкынам
Инде ирексезгә китәдер.

Бөрләнер агач, бөрләнер,
Җәй башы җиткәч төрләнер;
Буй гына кызың киткәчтен
Ак якаң, әтием, керләнер.

Әтием, азбарың түгәрәк,
Оча йөри сары күбәләк;
Барып та бәхтем булмаса,
Елармын сиңа пинәләп ¹.

Урамга килгән сатучы
Ялан кычкырадыр виноград;
Елатып та, әти, еламыйсың.
Әллә китүемә син рад?

Әткәй, артың аландыр,
Чәчми генә үскән баландыр;
Мин елаганда еларсың,
Кулында асраган балаңдыр.

Әтекәй, атка менгәндә,
Кулыңда камчың мин идем;
Әтекәй, эшкә чыкканда
Сруксыз ялчың мин идем.

Өлгеле башмагым кимәдем,
Өлгесен  тартып  элмәдем;
Күргәнче бу хәлне, туганнар,
Биләвечтә нигә үлмәдем.

Әнекәем, урным түшәрсең,
Мендәрен өреп куярсың;
Мин генә китәмен, каласың,
Мин киткәч ялгызың туярсың.

Әтекәй китергән шикәрне
Ватмачы, әнием, тоз кебек;
Асрадың, әнием, үстердең,
Асрауда үстергән кыз кебек.

Мәкәрҗәдән алдым бер ковер
Алмалыкай чуар ат өчен;
Асрадың,  әнием,  үстердең,
Кадеремне белмәс  ят өчен.

Тәрәзә төбендәге чәчәкне
Кипмәс кенә диеп белдегез;
Унҗиде яшемнән бирдегез,
Китмәс кенә диеп белдегез.

Ашамам дигән алманы
Ашадың, татлым, әтекәй;
Ташламам дигән балаңны
Ташладың, татлым, әтекәй.

Вак бүрәнәдән келәтең,
Шулмы иде, әтекәй, теләгең;
Әтекәй, теләгең тотмадың,
Үсә төшкәнемне көтмәдең.

Йаты ² астындагы себеркең
Сындырмас иде өрлегең;
Тагын бер-ике ел торсам да,
Бетермәс идем терлегең.

Тәрәзә төбеңә кош кунса,
Куркытмассыңмы, әнекәй?
Минем тиң генәм кыз килсә,
Кычкырмассыңмы, әнекәй?

Арпа гына салдым ак атка,
Көрпә генә салдым күк атка;
Алланың тәкъдире буенча
Риза гына булдым шул ятка.

Ай-һай, Аллаголның ³ аланы,
Ни ачыдыр аның баланы;
Егеткә сокланып, малга алданып,
Югалттыгыз, әни, баланы.

Чылбырлыкай таяк ясаттым,
Биек тау башына менгәнче;
Әти, асрадың үскәнче,
Ташламагын тагын үлгәнче.

Алма чуар гына ат җиктем,
Ике әйләндем Саран каласын;
Еламачы, әнием, елама,
Ничә еласаң да каласың.

Еламачы, әнием, елама,
Еласаң да сездән китәмен;
Иртәгәсе сәгать унберләрдә
Хәл белергә сезне көтәрмен.

Еламачы, әнием, елама,
Пух⁴ ястыгыңа таянчы;
Пух ястык кынаң ак булсын,
Миңа күңел генәң пакь булсын.

Әтием, асрадың ардакта,
Менгердең биек чардакка;
Җыен гына ятлар бер булгач,
Ничек елармын аулакта.

Ызба ашалый узганда,
Ничек түрләргә узармын;
Җыен гына ятлар бер булгач,
Ничек кулларым сузармын.

Агыйделнең аргы ягында
Җиңгиләр юалар кара бүз;
Ятлар гына әйтер яман сүз,
Елама гына түгел, үл дә түз.

Урам ашалый ни уза,
Күк күзле куян түгелме?
Узганда-барганда карагыз,
Гарибегез үлгән түгелме?

¹ Пинәләү - үпкәләү
² Йаты - лапас.
³ Аллагол - Мордовия  АССРга  кергән  авыл  исеме.
⁴ Пух — мамык.

I. ФФ, колл., п. 15, сак. бер. 250, 251. «Кыз озату-елату җырлары», «Яслау» дигән исем астында тупланган бу җырларны 1938 елда язучы Габдрахман Әпсәләмов «Совет әдәбияты» журналына биргән була. Җырлар басылмый калалар. Кулъязма соңыннан Институтның фольклор фондына тапшырыла. Кулъязмада Г. Әпсәләмов тарафыннан мишәр диалектына караган аерым сүзләргә искәрмәләр бирелгән. Җырларның кайда, кемнән язылып алынуы күрсәтелмәгән. Алай да текстларның Мордва АССРга кергән Аллагол авылында (язучының туган авылы) һәм тирә-күрше авылларда   язып   алынуын   төсмерләргә   була.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты