«Яр-яр» җырлары

Яр-яр (Өченче вариант)

Пигамбәрнең бер кызын
Али¹ алды, яр-яр;
Кыз биреп туйлар кылу
Шуннан калды, яр-яр.

Берең гәүһәр, берең якут,
Кушылыпсыз, яр-яр;
Берең былбыл, берең тутый,
Яр булыпсыз, яр-яр.

Дүрт колаклы казанда
Өлешем калды, яр-яр;
Дүртпочмаклы өемдә
Урыным калды, яр-яр.

Алты түшәк, биш ястык
Аз булмасын, яр-яр;
Кияү башын ачып багың,
Таз булмасын, яр-яр.

Яр-яр әйткән дусларым,
Дусымнан күп ишләрем;
Сез дуслардан аерылсам,
Ялгыз башым нишләрмен?

¹ Али  - Мөхәммәт пәйгамбәрнең кияве Гали Хәлифә

I. ФФ, 1970, Төмән өлкәсенең Тобол районы Котлыбай авылында Оркыя Хәсәновадан   Ф.   Әхмәтова   язып   алган.

III. Җырның бер варианты 1860 елларда Төмән ягында академик В. В. Радлов тарафыннан язып алынган һәм «Үләндаш»¹ исеме астында басылып чыккан (В. Б. Радлов. «Образцы народной литературы тюркских племеи, живущих в Южной Сибири и Джунгарской степи. 1872, ч. IV, стр. 309). Түбәндә аның тулы тексты   китерелә:

Ай үлән, ай үлән, үләндашың, яр!  яр!
Үлән әйтә без килдек, карындашың, яр!  яр!
Кара сыерның мөгезен каермагыз, яр!  яр!
Инәсеннән    баласын   аермагыз,   яр!    яр!
Өй түбәңнең балчыгы аз булмасын, яр!  яр!
Кияү башын карагыз, таз булмасын, яр! яр!
Үз атаңның өендә агач бикләү, яр! яр!
Ят кешенең өендә тимер бикләү, яр! яр!
Кызыл-кызыл   корайлар²   комда   булыр,   яр!   яр!
Кызыл битле йиңгәләр туйда булыр, яр! яр!

Күренүенчә, «Яр-яр» җырларының йөз елдан соң язып алынган вариантларында аерым строфалар әле дә кабатлана. Бу хәл «Яр-яр» әйтү традицияләренең халык хәтерендә гасырлар буе саклануына бер дәлил булып тора.

¹ Үләндаш — үләң  әйтү   (җыр  әйтү)   мәгынәсендә.

² Корай - бу   сүзнең   асыл   мәгънәсе   ачыкланмады.   Яңа   язылган   вариантларда   «Курас» диелә. Курас — әтәч.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты