Туй мәҗлесе вакытында мактау-макташу җырлары

Ямьнәр  керсен кода йортына

Егет ягына килгәч:

Кисмәк кенә кисмәк сары май,
Тутырып ук куйдым бер мичкә;
Кодачалар булып килгән идек,
Урын бирегезче бер кичкә.

Түрдәге бистәрем чүпләмле,
Ишек катындагысы чигүле;
Урын бирмәсәгез, без китәрбез,
Безнең атларыбыз җигүле.

Егет ягыннан:

Безгә кодачалар килгәннәр,
Барысы да постау кигәннәр;
Күпләп килмәгәннәр, әз килгәннәр —
Бар да бер дигәннәр килгәннәр.

Болан үгезләре җигелә диләр,
Юлсыз җиркәйләргә юл салып;
Сез дә килә дигәч, без дә көттек,
Култыксаларыбызга  кул  салып.

Яшел генә яшел күренәдер,
Икәү икән сезнең садыгыз;
Килгәннәрдән бирле карап торам,
Асыл икән сезнең затыгыз.

Киленне  күрсәткәндә:

Быел гына чәчкән уҗымымның
Менә чыгар әле яшеле;
Безнең туганыбыз сезнең кулда,
Яткырмагыз әле яшереп.

Кичү буйларына агып төшә
Безнең Илтәннәрнең ¹ елгасы;
Безнең кызыбызның, әй, тамгасы —
Колагында алтын сыргасы.

Һаваларда очкан, әй, кошларның
Авызлары тулы балавыз;
Никләр танымабыз, әй, без аны?
Алдыбызда үскән балабыз.

Әй, Зәй буйларында үскән чәчәк,
Алтын тарак белән тарыйбыз;
Безнең туганыбыз монда икән,
Аякларга басып карыйбыз.

Әй, агылды болыт, әй, агылды,
Юлсыз җиркәйләргә юллар табылды;
Инде лә булгандыр, ай, күңелле,
Югалган туганыбыз табылды.

Егеткә:

Сад бакчаларында берәү йөри,
Ике кулларына гөл учлап;
Сөйгәнең — ярларның бер дигәне,
Яшә ярың белән тынычлап.

Кызга:

Биеккәй тауларның, башында
Чистай  купецының  дегете;
Елама, магур кыз, сич елама,
Хур итәрлек түгел егете.

И яусае яңгыр, яусае,
Түбәләрдән тамчы тамсае;
Зифа буйларыңны кайда үстердең?
Хезмәтләрең безгә язсае.

Килен әйберләрен элгәндә:

Кичү буйларының бурасын
Чутлауларын үзебез чутларбыз;
Кодалар, әзерәк сабыр итегез,
Әзерәк өегезне чукларбыз.

Бу да әйберләрне эләр идем
Килешер лә микән чигеше?
Килешмәслек түгел, айлар, чигеше,
Туганкаебызның үз эше.

Биисем лә килә, биим микән
Думбра белән кубыз көенә?
Бу да әйберләрне без дә элдек,
Кире әйләнеп кайтмаска өенә.

Каршы яктан:

Өй артында үсә ике сад,
Аның берсе безнең садыбыз;
Шушы кадәр затлы әйберләрне
Ничек тартып килде атыгыз?

Әй, утырды, казлар утырды,
Оясына мамык тутырды;
Рәхмәтләр яусын, кодачакай,
Өебезне элеп тутырдың.

Кыз   анасы  егет  анасына:

Биек тауның биек башыннан
Сыкы ява диләр диңгезгә;
Минем бәбекәем сезнең кулда,
Кечелеген бирсен ул сезгә.

Ике   якның    кодалары,    кодагый    һәм   кодачалары:

Кичү буйларыннан без йөрибез
Вак кынайлар чыбык сындырып;
Вак кынайлар чыбык — тал чыбык,
Безләр көттек сезне талчыгып.

Сары атлар җиктем, әй, сатуга,
Сары майлар эчтем катуга;
Бик күп адәмнәрнең исе китә
Сезнең белән безнең татуга.

Бала умарталар — ярлы умарта,
Бал кушыек аның кортына;
Җырлап кына, гөрләп без утырыйк,
Ямьләр керсен кода йортына.

Утырдым көймәнең түренә,
Карадым суларның төбенә;
Суның төпләре лә яшелдер,
Безнең кодаларыбыз асылдыр.

Биеккәй тауның башында
Озын икән җирнең межасы;
Сез туганнар белән бергә утыргач,
Онытыла дөнья нужасы.

Кичүнең буйлары күк томан,
Кичү буйларында күп тормам;
Томан күтәрелми көн ачылмый,
Бер җырламый йөрәк басылмый.

Яңа өйләремнең сәкесендә
Ал чәчәкләр аткан гөлләр бар;
Сезгә җырламыйча кемгә җырлыйм,
Сездән якын безгә кемнәр бар.

Сезләр килер ди-ди, килер ди-ди,
Безләр йөрдек сыра пешереп;
Рәхмәт, туганнар, килүегезгә,
Безне исегезгә төшереп.

Атларда булыр җиз ыңгырчак,
Тирбәнчеккәй арба бик йомшак;
Бу ашаганнарны, бу эчкәнне
Кайтарырбыз микән бер-бер чак.

Комбулытлар ² алдым җиләнгә,
Көмеш инә кирәк җөйләргә;
Яхшы адәмнәр килгән тыңларга,
Гыйбрәт җыры кирәк җырларга.

Иделләрнең ары ягында
Ялтырап ята пәке кынысы;
Нигә җырламаска берәр җыру? —
Килгән кодаларның чынысы.

Атларны җиктем яратып,
Китәр юлларына каратып;
Безләр көттек сезне җан атып,
Сез китәрсез микән яратып?

Аллар алышыек без икәү,
Гөлләр бирешиек без икәү;
Аллар да алышып, гөл бирешеп,
Тату йөрешиек без икәү.

Иртә белән пешкән ашымның
Тәме булмас инде әйрәнсез;
Җыелышкан чакта җырлашыек,
Күрешеп булмас кабат бәйрәмсез.

Чәчелмә каенның астында
Чәч кенәен тарый бер матур;
Чәч тә очларында сары алтын,
Безгә бер күрешү мең алтын.

Күпернең башлары күк чәчәк,
Шулар булыр атның кормасы;
Җырлашыек әле, гөрләшиек,
Шулар булыр туйның формасы.

И аланда инде, и аланда,
Мәкнең чәчәккәе бар анда;
Бергә җыелышкач җырлашыек,
Җыелышып булмас болай ялан да.

Күк капусыларын ачыла диләр,
Күк эчләрен шунда күрербез;
Араларга дошман кермәсә,
Гомерләргә бергә йөрербез.

¹ Илтән — авыл   исеме.

² Комбулыт - тукыманың   бер  төре,  камполь.

I.   ФФ,   1959,  Татарстанның Актаныш  районы   Илтәнбута  авылында  Г.  Таһирова язып    алган.

II.  ТХҖ.   263—269   битләр.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты