Туй мәҗлесе вакытында мактау-макташу җырлары

Безнең илдә сезне мактыйлар

Димче:

Алмалар өзеп алдым мин,
Ал яулыкка салдым мин;
Күңлем керде, хәслем салдым ¹,
Кызыңны димләп алдым мин.

Кыз ягы:

Атлар җиктем яратып,
Кыйблага каратып;
Без кызыбызны сезгә бирдек,
Үзебез күк яратып.

Ач тәрәзәң, җиләк бирәм
Бөрлегәннәре белән;
Без утырабыз кодаларның
Бер дигәннәре белән.

Өстәл астым күләгә
Өстәл өстем кенәгә;
Син кодамны охшатамын
Казаннан килгән түрәгә.

Ишекләрдән кердем мин ай кебек,
Сыгылып сәлам бирдем тал кебек;
Сез кодаларым килеп кергәч,
Җаным эреде сары май кебек.

Җырлап та җырлап без утырыйк,
Бал эчәләр икән дисеннәр;
Балалы казлар күк шаулашыйк,
Бертуганнар болар дисеннәр.

Ишекләр ачтым, түрләр күрдем,
Сандыклар ачтым, гөл күрдем;
Сез кодаларым килеп кергәч,
Асыл кошлар белән бер күрдем.

Түшләреңә таккан биш тәңкәңнең
Берсен өзеп миңа бирсәнә;
Эчләреңдә яткан җаның ничек,
Безне лә шулай күрсәнә.

Өсләремә кигән киемемне
Элеп куйдым түргә чөйләргә;
Сез дә кодалар килеп кергәч,
Ямьләр керде безнең өйләргә.

Аршын да аршын ука камзул
Билләрегездән лә артмыймы?
Бер дә ашамыйсыз, бер дә эчмисез,
Әллә безне җаныгыз тартмыймы?

Чылтыр, чылтыр дугалар,
Кыз алырга килгән кодалар;
Үзегез түрдә, атыгыз үрдә,
Нигә җырлашмыйсыз, кодалар?

Егет ягы:

Олы юлларның ла, ай, маягы,
Ак юкәгач икән таягы;
Чыгарыгыз әле кызыгызны,
Аксак түгелме икән аягы?

Кара урман артларыннан
Кара ла болыт киләдер;
Кара ла болыт, ай, кар булмас,
Егете матур, кызы хур булмас.

Түбән яктан берәү менә,
Бөрлегәннән кызыл тун тышы;
Килгәннән бирле карап торам,
Сез икәнсез безгә кул кеше.

Кара урманнарны үттем-сүттем,
Мин тапмадым камчылар саплыгы;
Күпләр эзләдем, күп сорадым,
Мин тапмадым сездән яхшыны.

Безнең кодаларның өй капкасы
Барысы да имән тактасы;
Бу да ашаганнар, бу эчкәннәр —
Барысы да олылар аркасы.

Ай, илдек без, илдек без,
Иделләрне кичеп килдек без;
Идел кичеп, юлда кунып,
Бер кыз алырга килдек без.

Кыз анасы:

Беләзегемнең билкәсе,
Уникедер аның серкәсе;
Инде генә бездән аерыла,
Сез булырсыз аның әнкәсе.

Түгәрәк өстәл өстендә
Күтәреп суккан ашъяулык;
Кадерсез үскән бала түгел,
Кадерсез итмәгез баштан ук.

Егет  анасы:

Һавадан очкан кошларның
Койрыгын бөтәрләп тотармын;
Балагыз өчен кайгырмагыз,
Үземнеке күк итеп тотармын.

Алъяпкыч бауларым чия чук,
Чияләнгәч чишәр хәлем юк;
Син кодагыем белән күрешкәч,
Аерылып китәр хәлем юк.

Егеткә:

Алъяпкычың иң түгел,
Ике иң түгел, киң түгел;
Аерылмагыз, пар килгәнсез,
Сезгә ятлар тиң түгел.

Көмеш йөзекләр мин койдырдым
Ялан да көмеш акчадан;
Эзләп алдым, кияү, таптым сине
Гөл чәчәге үскән бакчадан.

Биек кенә тауның, ай, башында
Авыр икән чана төяве;
Никләр җырламыймын берәр җыру,
Үз бәбкәемнең кияве.

Кыз исеменнән:

Аклы гына күлмәк, кара чалбар
Киярсеңме икән, әтекәй?
Сиңа хезмәтләрем бик әз тиде,
Бәхилләрсеңме икән, әтекәй?

Әткәй, миңа яшел чанаң бир,
Чанаң бирмә, сырлы дугаң бир;
Өстәл башларына бер утырып,
Әткәй, миңа хәер-догаң бир.

Кызлар урам әйләнгәндә:

Егет булсаң, бул егет,
Көмеш койдыр каеш йөгәнгә;
Егет гомереңне әрәм үткәрмә,
Кәбен койдыр ² җаның сөйгәнгә.

Ефәккәй яулык башында,
Җилләр аладыр ла китәдер;
Җилбердәп үскән зифа буйны
Егет аладыр ла китәдер.

Җилбер, җилбер, җилбер чук,
Ник җилберди— җил дә юк?
Сезнең кебек пар килгән
Авылда түгел, илдә юк.

Ике Идел пар килгән,
Агар җире тар килгән;
Казанда түгел, юк Мәскәүдә
Сезнең кебек пар килгән.

Олы юлның буенда
Суырылып үсә бар юа;
Елашмагыз, кызлар, җырлашыгыз,
Аерылыша торган бер йола.

Ишек алды шау нарат,
Ник шаулый икән бер нарат?
Шауламас иде ул нарат,
Аерылып китә бер канат.

Кызның әйберләрен элгәндә:

Чуклы гына да сөлгеләрне
Элеп лә куйыйк түрләргә;
Без кызыбызны сезгә бирдек,
Хезмәт итсен иде сезләргә.

Аклы гына сөлгеләрдән
Хуш ис кенә аңкысын;
Безнең туганкайның йөзләре
Нурлар кебек балкысын.

Кыз  исеменнән:

Түшләремә бәйләгән тәңкәмне
Ничек итеп чутларын алыем?
Әнекәем урынына син калдың,
Ничек итеп күңелләреңне табыем?

Кунакларны озатканда:

Килсен лә болыт, яусын яңгыр,
Китсен лә урман буена;
Безнең болай йөрешүләр
Китсен лә гомер буена.

И, айлаштай, айлаштай,
Табаларда пешкән майлы аштай;
Сез китәрсез, без калырбыз
Яфракларын койган агачтай.

Туй мәҗлесендә:

Кара урманнарны чыккан чакта,
Очрады миңа Миннәхмәт;
Олы башларыңны кече итеп
Җырлап бирүеңә рәхмәт.

Миңа әтекәем атлар бирде,
Күк алаша белән алыш дип;
Миңа әнекәем шуны әйтте:
Үз туганнарың белән таныш дип.

Башларыңа япкан яулыгың
Яңа гына яуган кар кебек;
Йөзләрегез тулган ай кебек,
Акылыгыз сары май кебек.

Сезнең илдә басма ясыйлармы?
Безнең илдә басма ясыйлар;
Сөйләшер сүзгә, күрер күзгә,
Безнең илдә сезне мактыйлар.

Сезнең янга барыр идем,
Араларда иннек ³ бар;
Сез кодалар белән утырулар
Йөзлек түгел, меңлек бар.

Ишек алдым яшел чирәм,
Таптый-таптый кайтырбыз;
Бу сыйларны, хөрмәтләрне
Мактый-мактый кайтырбыз.

Кара урманнарны чыккан чакта
Бөрлегәннәр ашадым туйганчы;
Китмәгез әле, туганнар,
Күзкәйләрем күреп туйганчы.

¹  Хәсел   салу — хәстәрен  күрү
² Кәбен койдыру — никах укыту.
³ Иннек— киртә

I.  ФФ,  1958, Татарстанның Кукмара районы Сәрдәвеч авылында Анастасия Матвеевадан  һәм  Ольга  Дмитриевадан  Н. Әхмәтҗанова  тарафыннан  язып  алынган.

II.  ТХҖ,   276—283   битләр.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты