Туй мәҗлесе вакытында мактау-макташу җырлары

Асыл кошлар белән бер күрдем

Егет әнисенә:

Башыңдагы кәшмир яулыгың
Күпме карасам да шәл түгел;
Җаным гына сөйгән кодагыйга
Җаным бирсәм, җаным җәл түгел.

Кодагыем рәхмәт ашыңа,
Гомер дәүләт яусын башыңа;
Бүдәнәләр кебек, ай, юргалап,
Рискалың¹ килсен каршыңа.

Кодагыем, сиңа җырлар җырлыйм,
Берне генә түгел, ун булсын;
Безнең туганыбыз сезнең кулда,
Күркәм йортыгызда уң булсын.

Урамнарга ямьнәр кертеп тора,
Кодагыем, сезнең йортыгыз;
Кызыбызны сезгә без бирәбез,
Кадрен белеп кенә тотыгыз.

Егет әнисенең җавабы:

Өй дә түрләрендә күлебез,
Як-ягына читән тотарбыз;
Кызыгыз өчен бер дә кайгырмагыз,
Үзегездән иркә тотарбыз.

Кияүгә:

Түгәрәк куак, башы бик вак,
Мәк чәчкәсенә охшаулы;
Йөзгә берәү, меңгә икәү булыр
Безнең киявебезгә охшаулы.

Мамык кына түшәк ике кат,
Йокың килгән чакта җәеп ят;
Авылда түгел, юк шәһәрдә
Безнең кияү кебек асыл зат.

Бакча артында тора бер балан,
Яннарында үскән миләштер;
Кияү, сезнең кулда кызыбыз,
Какмый гына сукмый иләштер.

Кызга:

Синең чәчләрең лә бик сары,
Алтын кайчы белән кискәнгә;
Синең буйкайларың бик зифа,
Багалмасы ашап үскәнгә.

Синең чәчләрең лә бик бөдерә,
Бөдерәгә күрә җил өрә;
Синең буйкайларың бик зифа,
Чакрым ярымнардан күренә.

Кыйгак-кыйгак каз кычкыра,
Аланнарга төшкән каздыр ул;
Багалмадай матур, бик күркәм,
Сад-бакчада үскән кыздыр ул.

Сырга бауларым билдәндер,
Алтынчылар коеп биргәндер;
Кашларың-күзләрең килгәндер,
Бер ходаем сөеп биргәндер.

Йөгереп төштем мин инешкә,
Инеш буйлап пешкән җимешкә;
Синең кебек булса булыр тик
Оҗмах эчендәге фәрештә.

Иртәләрдә торып йу битеңне,
Чөйдә бистәрләрең ак булсын;

Иртәге   йокыларын  сак   булсын.

Чәчкәләрдәй идем үз илемдә,
Чәчрәпләр төштем, ят җиргә;
Чәчкәләрең калсын үз җиреңдә,
Хезмәтләрең язсын бу илгә.

Ай-һай, печәннәрне чабуы,
Чабуыннан бигрәк җанавы;
Җанамыйча чалгы үтмидер,
Җыламыйча кызлар китмидер.

Әнекәң лә юган сәкегә
Керле кулың белән таянма;
Бездә көчләреңне аямадың,
Тагы да көчләреңне аяма.

Кияү белән кызга:

Алтыннардай иде егетебез,
Көмешләрдәй икән кызыгыз;
Алтыннардай булса, уалмас,
Көмешләрдәй булса, җуелмас.

Җилфер, җилфер, җилфер чук,
Ник җилферди икән, җил дә юк;
Сезнең кебек пар килгәннәр
Авылда гына түгел, илдә юк.

Бал салмаган кисмәкләргә
Балавызлар каян ябышкан;
Берегез нәпис ², берегез купец³,
Сез кайлардан болай табышкан.

Ак самоварларны тиз кайната
Кызыл миләшләрнең күмере;
Кияү белән нәпис киленнең
Озын гына булсын гомере.

Каз чыгарганда:

Кыйгак-кыйгак каз кычкыра,
Болыннарга төшкән каз бугай;
Болыннарга төшкән, сулар эчкән,
Безгә генә язган кыз бугай.

Пирмәнкә⁴ чыгарганда:

Атларны да җиктем, чыгып киттем,
Барып кына җиттем тирмәнгә;
Сез дә кодаларым килә дигәч,
Пешереп тә куйдым пирмәнкә.

Кече басуларның, ай, киртәсе
Олы басуларга җитәсе;
Безнең кодаларның ашы-сые
Казан өлкәләренә җитәсе.

Бәлеш  чыгарганда:

Биек кенә тауның, әй, башыннан
Таш тәгәрәп төшә, тамаша;
Ашыйк әле кайнар бәлешләрне,
Ике гомер килмәс янәшә.

Билеңә бәйләгән алъяпкычың
Алмаларын тигез төшергән;
Без дә киләсене каян белгән,
Тәмле итеп бәлеш пешергән.

Кода-кодагыйлар үзара:

Юкәче урманнарын без узыек,
Зәңгәр ефәккәйләрен сузыек;
Зәңгәр ефәккәйләр җитмәс булса,
Бер җырулар җырлап узыек.

Әрәмә дә буе, ай, күл буе,
Әйләнеп лә йөрдем көн буе;
Сез дә кодаларым киләсе булгач,
Йокламыйча чыктым төн буе.

Су буйларында күрсәң иде
Бадьяннарның чәчәк атканын;
Өзелеп көттем, якын кодаларым,
Кавышу таңнарының атканын.

Ак ла келәтләрнең өйалдына
Элеп кенә куйдым ак йозак;
Көтә дә генә көтә арып талдым,
Нишләп килми тордыгыз бик озак.

Ямьле булып болыт киләдер,
Яусын иде болын буенча;
Яхшы адәмнәргә без катнаштык,
Йөрсәк иде гомер буенча.

Җырлый гына җырлый туннар тектем
Кандый гына кызыл дарайдан ⁵;
Үзегезне күргәч сикереп төштем
Баскычлары биек сарайдан.

Карыйсыз ла кара күзләр белән,
Сөйләшәсез тәмле тел белән;
Бу кадәр үк сезне сөймәс идем,
Сөйдерәсез бер-бер хәл белән.

Аягыңа кигән оегыңны
Бадьян суларында югансыз;
Бу кадәрле әйбәт булмас идегез,
Җиләк пешкән айда тугансыз.

Ак та мәчетләргә, ай, кердек без,
Текер генә текер йөрдек без;
Сез дә кодаларыбыз килеп кергәч,
Сары майлар кебек эредек без.

Дөбер-дөбер дөберчәк,
Ат өстендә ыңгырчак;
Бу хөрмәтләрне, бу сыйларны
Кайтарырбыз бер-бер чак.

Иртә генә торып тышка чыксам,
Бай кызлары бара келәүгә;
Бу да ашаганны, бу эчкәнне
Без бирмибез сезгә түләүгә.

Җырлашыек, кодалар, җырлашыек,
Бал эчәләр икән дисеннәр;
Җырлашып, гөрләшеп без утырыек,
Кодалары килгән дисеннәр.

Иртә генә торып тышка чыктым,
Бай кызлары талкы талкыйдыр;
Күпләр ашадык, күпләр эчтек,
Җиккән атларыбыз заркыйдыр.

Китәбез лә дисәгез — озатыек,
Чана артларына ябышып;
Сез дә китәрсез дә, без калырбыз
Диванакайларга сабышып.

¹ Рискал — бәхет,   ризык.
² Нәпис - нәфис
³ Купец - биредә бай, уңган мәгънәсендә.
⁴ Пирмәнкә —пилмән.
⁵ Дарай — затлы   материя;   ефәк,   парча   һ. б. ш.

I. ФФ,   1967,   Татарстанның  Мамадыш   районы  Зюри  авылында  Анна  Наумовадан һәм Татьяна Воробьевадан И. Надиров язып алган.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты