Туй мәҗлесе вакытында мактау-макташу җырлары

Сезләр белән генә без кушылдык

Кунаклар:

Ишеккәй алларың алмагач ла,
Кисеп булмый балта булмагач;
Кер әйдә, кер, дип әйтәсез дә,
Кереп булмый капка ачмагач.

Татарлар мәчетне җиткерәләр,
Аның башкынае ай икән;
Капкага җиткәч, кертми торалар,
Болар нинди гайяр бай икән.

Баскычларыгыз биек — менәлмәм,
Тәрәзәгез кыек — күрәлмәм;
Каршылар чыгып алмагачтан,
Өегезгә кыеп керәлмәм.

Татарлар мәчетне җиткерәләр,
Аның башкынае хач түгел;
Урын бирмәсәгез, кайтып китәбез,—
Без бит йортыбызда ач түгел.

Хуҗалар:

Әй, җиләдер болан, җиләдер,
Җәй буена җыйган маена;
Безне сагынганга килгәнсез,
Ни бирием аяк ялына.

Көмеш кенә балдак койдырдым,
Бармаккайларыма буш булды;
Сез килгәнче күңелем ярты иде,
Сез килгәчтен күңелем хуш булды.

Әй, кодалар безгә килгәннәр,
Барысы да яхшы кигәннәр;
Ничек җыелышып килгәннәр,—
Барысы да безнен сөйгәннәр.

Атларны да җиктем яратып,
Кыйблага таба каратып;
Безләр дә көттек җаннар атып,
Сез килдегез микән яратып?

Әй, җиләдер болан, җиләдер,
Мөгезләрен җирдән алмыйча;
Сез дә кодаларны без көттек,
Ике күзне юлдан алмыйча.

Ишеккәйдән кердем ай диен ¹,
Сыгылып сәлам бирдем тал диен;
Сез туганнар килеп кергәчтен,
Җаным эреде сары май диен.

Өстәл өсләреңә бик килешә
Күтәреп үк суккан ашъяулык;
Никләр ашамыйсыз, ник эчмисез,
Ашарларга пешкән ашамлык.

Биеккәй тауларның башлары,
Ялтырап ук ята ташлары;
Шикәрләрдән тәмле, балдан татлы
Туганнарның пешкән ашлары.

Асыл гына кием саталар,
Асламчылар килгән, алыек;
Бу гомерләр безгә ике килмәс,
Ашап кына эчеп калыек.

Ындыр артындагы бодайдан,
Корт анасы таптык курайдан;
Корт анасы кебек кодагыйны
Теләп кенә алдык Ходайдан.

Кара урманнарның какысын
Без җыярбыз аның татлысын;
Ай-һай, туганаем, сиңа әйтәм,
Ташлашмыек Алла хакы өчен.

Ишеккәй алларың туң тимер,
Туңам, туганаем, туның бир;
Туннарыңны да сорамыймын,
Килче, туганаем, кулың бир.

Киҗе лә күлмәк, аллар итәк,
Киче, туганаем, тузганчы;
Кеше туганнары бакчи ничек,
Ташлашмыек, туган, үлгәнче.

Мендем генә мәчет башына
Мәчет манарасын сырларга;
Яхшы адәмнәр сорый җыр җырларга,
Нинди җыру кирәк җырларга.

Җиләннәрен кияр җиләскә,
Кепкаларын кияр көязгә;
Сез кодалар кебек яхшыларны
Эзләп табалмабыз өяздә.

Урдалы ² урамы озын урам,
Йөгерсәң сусарлар тотарсың;
Урдалы буеның кодачаларын
Сусыз кашык белән йотарсың.

Нечкә генә нечкә иләктән
Оннар иләп керттем келәттән;
Килгән кодаларның асыллары
Җырлап эчериек эрәттән.

Кара урманнарның артларында
Ап-ак кырау төшкән игенгә;
Сезләр белән генә без кушылдык
Еллар китсен иде имингә.

Әй, утырдым көймә түренә,
Карадым суларның төбенә;
Суның төпләре яшелдер,
Безнең кодаларыбыз асылдыр.

Ап-аккай каеннан чаңгы юндым
Таудан гына тауга йөрергә;
Сез туганнарга бик килешә
Туйдан гына туйга йөрергә.

Егет ягы:

Ак иделкәйләрнең яры биек
Ябышып менү кирәк талына;
Чыгарыгыз безнең кызыбызны,
Ни сорыйсыз аяк ялына.

Яварларга килгән яңгырларны
Яумаенча китәр димәгез;
Алырга дип килгән кызыбызны
Алмаенча китәр димәгез.

Эчләрдән постау без кидек,
Тышлардан постау без кидек;
Эчләрне-тышларны бетереп,
Кыз алырга дибүк без килдек.

Ишек алларына кемнәр элгән
Француз ла яулык-платок;
Егетебез матур, үзебез задур,
Алабыз кызыгызны елатып.

Көмешләр дә йөзек койдырдым
Уникеләр көмеш акчадан;
Эзли генә торгач эзен таптык
Мәк чәчәге аткан бакчадан.

Күк тә күгәрченнәр очырдык,
Күк тә аланкайда көшеллек;
Инде генә шөкер бер Ходайга.
Дигәннәрне³ кулга төшердек.

Кыз ягы:

Тәрәзә төпләрем тутый кош.
Аклы яулык белән тотыгыз;
Безнең бәбекәбез сезнең кулда,
Бер кавымга иркә тотыгыз.

Ап-ак куяннарның баласы,
Колак эчләрендә карасы;
Зур итмәсәгез дә хур итмәгез,
Яхшы аталарның баласы.

Егет белән кызга:

Казаннардан алган эшләпәмнең
Билдәмә арасы тар килгән;
Юк Казаннарда, юк Мәскәүдә
Сез икегез кебек пар килгән.

Кыз әйберләрен элгәндә:

Егетләр, койманы коямсыз,
Арасына энҗе куямсыз;
Басыгыз, кодачалар, аякка,
Күчтәнәчләр чыга, тоямсыз.

Болытлары килә күкерәп,
Яңгырлары ява сибәләп:
Бу да әйберләрне без эләбез
Тәрәзәләр саен чибәрләп.

Сары атлар җиктем, чыгып киттем,
Казаннардан ары Аршауга ⁴;
Сезнең өегезгә ямьнәр кергән —
Сандугачлар кунган чаршауга.

Бадьяннар салдым акмаска,
Каләмперләр салдым батмаска;
Бу әйберләрне без эләбез
Шушы йорттан кире кайтмаска.

Ары гына микән әҗбиләр,
Бире генә микән әҗбиләр;
Өегезне элеп тутырыр идек,
Безнең якта җитен чәчмиләр.

Ике яктан да:

Кара сыерларның каймагыннан
Казан прәнниге ясарга;
Әй, кодаларым, язсын иде
Бер кашыктан ашлар ашарга.

Юлның өсләрендә бер бүтәкә,
Юлның читләрендә бер тәкә;
Сез туганнарымның әйткән сүзе
Берсе-берсе тора мең тәңкә.

Ак яулыкларның парчасы
Һәрбер яулыкларда булсачы;
Әй, сезләр дә кебек уңган кеше
Һәрбер авылларда булсачы.

Өсләреңә кигән күлмәкләрең
Минем күлмәкләрем төсле икән;
Әй  килгәннән бирле карап торам,
Күреп күз туймаслык кеше икән.

Миңа әтекәем балта бирде:
Алма агачларын кис диде;
Туганнарың җырлап бирмәсәләр,
Үзең җырлап, үзең эч диде.

Озын гына озын җирләрне
Туктамыйча сөреп чыгыек;
Ай-һай, кодаларым, сез килгәнсез,
Йокламыйча төнне чыгыек.

Туганай, туганай, дигән чакта,
Туладыр ла минем күңелем;
Сез туганайларым белән бергә
Буладыр ла минем күңелем.

Чишмә буйларында йөри торгач,
Алтын тәңкә таптым әләли;
Алтын тәңкә безгә зур мал түгел,
Бер күрешүләре әллә ни.

Язучылар ниләр язадыр
Өстәл өсләрендә чыр белән;
Сүзләр белән әйтеп аңлашмасак,
Җырлап бирик сезгә җыр белән.

Әй, уй башлар инде, уй башлар,
Акыллы ат башлап юл башлар;
Яхшы аталарның балалары
Гыйбрәтле берәр сүз башлар.

Ак та иделкәйгә басма салдым,
Берсе түбән, берсе югары;
Сез кодалар кебек уңган кеше
Янәшә-тирәләрдә юк әле.

Җирәнчә атлар мин дагалаттым
Туйдан гына туйга йөрергә;
Саргаеп ла йөзләр торган икән
Сез дә туганнарны күрергә.

Каралып ла болыт киләдер,
Явып кына китсә чылатыр;
Бу уйнаганнарыбыз, көлгәнебез
Исебезгә төшсә елатыр.

Урманнарга барсам исем китә
Аландагы кызыл чәчкәгә;
Ай-һай, кодалар, сезгә өлеш куям
Алтын саплы көмеш чәркәгә.

Китүче   кунаклар:

Ике генә каен янәшә,
Борыладыр башын җил борса;
Күрешмәбез дип үк уйламагыз,
Күрешербез Алла боерса.

И асыллар кием өрлектә,
Өрлекләрдә түгел, шүрлектә;
Бу ашаганыбыз, эчкәнебез
Килешәдер күңел көрлектә.

Биеккәй тауларның башында
Ширбәт сиптем очкан кошларга;
Ашадык та инде, эчтек тә инде,
Дәүләт яусын шушы йортларга.

Биеккәй тауларның башларында
Оча микән безнең кортыбыз;
Ашап кына эчеп без кайтабыз,
Исән микән безнең йортыбыз.

Алтыннардан бура бураттым,
Эчләрендә ашлык бетмәскә;
Сезгә пигамбәрләр дога кылган —
Башыгыздан дәүләт китмәскә.

Сандыккай сандыгым өстендә,
Бер сандыгым тезем өстендә;
Сездән күргән сый-ризыкларым
Әле дә булса түбәм өстендә.

¹ Ай   диен — айдай,  ай  кебек.

² Урдалы - авыл исеме

³ Дигәннәрне— бар дигәнне, үзебез теләгәнне.

⁴ Аршау — Варшава.

I. ФФ, 1965, Куйбышев өлкәсенең Клявлино районы Назаровка авылында Павел Афанасьевтан (1908 елда туган), Анна Тазовадан (1911 елда туган), Евгения Алексеевадан   (1892  елда  туган)   язып  алучылар  Ф.  Әхмәтова  һәм  X.  Гатина.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты