Килен төшерү җырлары, арбаулар

Кияү типсәү

Һавада бер йолдыз бар,
Нәкыйп йолдыз, нәкыйп йолдыз;
Шул йолдыз җиргә төшсә,
Булыр көндез, булыр көндез.

Суларга салсаң батмас
Янган күмер, янган күмер;
Ат кушлап кусаң кайтмас
Узган гомер, узган гомер.

Җил өрсә, камыш башы
Шугырдашыр, шугырдашыр;
Кыз бала буйга җитсә,
Кылгылдашыр ¹, кылгылдашыр.

Думбраны чиртә-чиртә
Булдым бакшы ², булдым бакшы;
Шул кызны сәвә-сәвә
Булдым яхшы, булдым яхшы.

Күпердән үтә-үтә
Күрдем сине, күрдем сине;
Күп халык арасында
Сәүдем сине, сәүдем сине.

¹ Кылгылдашу — назлану,  чытлыклану,
² Бакшы - багучы (казак телендә баксы) - ырым, им-том әйтеп дәвалаучы кеше.                    

I. ФФ,  1971.   Төмән   өлкәсенең    Тобол   районы   Күкрәнде   авылында   Газиз   Әхмәтов һәм Халис   Кәримовтан Ф. Әхмәтова  тарафыннан  язып   алынган.  Җырга  карата түбәндәге аңлатма бирелә:

«Бу    җырлар никахтан соң  кияүне   кыз   янына   озатканда   кияү   егетләре   (нүгәрләр) тарафыннан әйтелгән. Типсәү - тип   сүзеннән   ясалган.     Тип — Себер   татарлары арасында   таралган  барабан   төрендәге  уен  коралы.  Типкә  бәреп  такмак-җыр  әйтүне типсәү  дигәннәр».

II. Текстның соңгы  өч  куплеты  үз  вакытында  «Кияү җыры» дигән  исем    белән басылып   чыккан    В. В. Радлов.   «Образцы   народной    литературы   тюркских  племен, живущих  в  Южной  Сибири  и Джунгарской  степи», ч.  IV, Спб,   1872, стр. 309. Ул китапта  түбәндәге  үзгә  куплет та  бар:

Син    егет   алыр    булсаң    алгыл    мине,
Ант эчеп,  шырт кылган ¹  соң,  куймам  сине.

¹ Шырт кылу - шарт кую,     килешү

Академик В.В. Радлов «Кияү жыры»н 1860 елларда Төмән ягындагы Рәис авылында язып алган.

«Татар халык иҗаты. Йола һәм уен җырлары», Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1980

СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институты