Marsel BAQİROV

Tuylar qotlı bulsın, nigez nıqlı bulsın!

Yäşlär qolağına kiñäş süze häm xitap

Allahe Täğälä dönyadağı bar can iälären dä parlı-parlı itep yaratqan. Çönki tereklekneñ tantana itü sere, yäşäyeşneñ mäñge däwam itü xikmäte näq menä parlı zatlarnıñ üz toqım-näsellären özmiçä däwam itüendä. Keşe Söyü-Mäxäbbät digän iñ böyek xiskä sälätle zat. Bu inde adäm balası üzenä par saylağanda, ğäilä qorğanda censi instinktqa tayanıp tügel, şulay uq isäp-xisaptan ğına çığıp ta tügel, ä ğaşıyq bulıp, yaratu xisenä östenlek birep eş itärgä tieş digän süz.

Teatr ğarderobtan başlana digändäy, ğäilä tormışı da tuydan başlana. Tuy yolaları traditsion milli ğoref-ğädätlärdän häm traditsion janrlardan (cır-şiğerlärdän, teläk-alqışlardan) tora. Alarnıñ baytaq öleşe, mäsälän, qız sorarğa baru, kileşü, niqax uqıtu, kiäw qarşılaw, "işek bawı" yolası, büläk bireşü, kiäw munçası, kilen töşerü, su yulı kürsätü, tuy kütäreşü kebek ğoreflär, zaman ruxına yaraşıp, bügen dä däwam itä häm bezneñ yola icatınıñ milli ruxın bilgeli. Ämma şul uq waqıtta xäzerge tuylarda, üzara aralaşu häm standartlaşu zaqonçalığına bäyle räweştä, urıs häm başqa xalıqlar yoğıntısında barlıqqa kilgän yaña yolalar yäki uyınnar da qullanıla.

Töp häm iñ citdi yaña yola - räsmi räweştä yazılışu, yağni niqaxnı tantanalı şartlarda terkäw. İlebezdäge bar xalıqlarnıñ da urtaq yolasına äwerelgän älege aqtqa yäşlär ciñel maşinalarda, yäki, yağına qarap, cigüle atta kilälär. Öslärendä alarnıñ qara qostyum häm ap-aq tuy külmäge, käläşneñ başında elekke şälyäwlıqnı almaştırğan aq börkänçek bula. Yazılışqanda alar yänä, yaña ğädät buyınça, ber-berlärenä altın baldaq kiderälär - älbättä inde, parlaşu häm söyü-tuğrılıq bilgese itep. Yänä kilep, tuy mäclesendä bügenge möselman yäşlärneñ - kiäw belän käläşneñ qatnaşuı häm dä irlär belän xatın-qızlarnıñ ber tabında utıruı da - xäzerge zaman qazanışları.

Niqax tuyı härkemneñ tormışında ber genä märtäbä bula. Ber yaqtan, ul kiäw belän käläşneñ qawışuın häm möstäqil tormışqa ayaq basuların tantanalı töstä bäyräm itü bulsa, ikençe yaqtan, ul yäşlärneñ traditsion yolalarıbıznı ütäw aşa üzläreneñ tatarlığın, milli yäşäyeşebezgä turılıqlı buluların raslaw. Älege yolalarnı cirenä citkerep ütäw häm, ğomumän, tuynı küñelle, ğömerdä istä qalırlıq itep ütkärü isä, tabiği inde, yäşlärneñ üzlärennän häm oyıştıruçılardan tora. Monıñ öçen, bilgele, barısın da aldan uylap quyu, icadi fantaziägä häm qızıqlı, bay eçtälekle taswirlama-ssenariyğa tayanıp eş itü sorala.

Bäyräm tantanaların maxsus räweştä saylap quyıla torğan tamada - tabın başlığı da, şulay uq, yağına yäki nindi mäcles buluına qarap, ike şahit ta alıp bara ala.

Görläp ütsen tuyığız!

Qız sorarğa baru

Elek qız yanına başta maxsus yawçı (wariantları: dimçe, başqoda) cibärü, anıñ ata-anasınıñ häm üzeneñ rizalığın da kübräk şunıñ aşa belü yolası yäşäp kilgän bulsa, xäzerge waqıtta bu ğoref şaqtıy üzgärde. Nik digändä, qıznıñ öylänergä cıyınğan yegetkä çığarğa riza buluı-bulmawı aldan uq inde bilgele bula, şuña kürä dä anıñ yağın yawçı yärdämendä yawlawnıñ da, dimläp rizalaştırunıñ da kiräge qalmıy. Ämma qız sorarğa baru yeget yağı öçen barıber zarurıy. Älbättä, käläşe kiäwgä çığarğa riza bulğan täqdirdä dä. Bu asılda balasın qäderläp üstergän ata-anağa çın yegetlärçä xörmät kürsätü, alarnıñ da rizalığın häm aldan uq fatixaların alu digän süz.

Xäzerge waqıtta qız sorarğa kübräk yegetneñ äti-änise, yä bulmasa yaqın ağası, yäki berniçä tuğanı bara. Häm eş qına alarğa yeget tä iärä. Şulay uq käläşeneñ qulın sorarğa yeget keşeneñ üze genä baru oçraqları da küp bügen. Baruçılar (asılda alar, öleşçä bulsa da, qoda wazifasın başqaralar) üzläre belän elekkeçä ipi-toz alıp qına tügel, bal, may, çäkçäk yäki bawırsaq kebek küçtänäçlär belän baralar.

Xäl iteläse mäsäläne urtağa salıp söyläşkäç häm rizalıq alınğaç, şuşı uq oçraşu waqıtında eş qına qayçanraq niqax uqıtu häm qayda, ni räweşle tuy üzdıru, tuy çığımnarın bergäläp kütäreşü turında da süz quzğatıla.

Tuyğa äzerlänü

Äzerlek çorında barınnan da elek, tuy mäclese qayda uzdırılaçaq - qız öyendäme, yeget yağındamı, ällä qäfedä yäki aşxanädäme - şul bilgelänä, mäcleskä küpme häm nindi qunaqlar çaqırılaçağı açıqlana, isemlek tözelä. Häm, älbättä inde, tuy çığımnarınıñ närsälärgä totılaçağı xäl itelä. Ayırım töbäklärdäge, bigräk tä awıl cirlärendäge ğädät buyınça, ike yaq üzläreneñ qaysı tuğannarına qara-qarşı büläklär bireşü turında da üzara kileşep quyalar.

Büläkneñ iñ zatlıların - altın baldaqlar, käläşkä digän tuy külmäge, börkänçek häm tuflilär satıp alu kiäw öleşenä turı kilä. Qayçaqta tuyda kiäçäk kiemnären yäki tuflien bulaçaq kilen üze dä ala. Annarı yäşlär tuyğa ber yäki berniçä muzıykant (häm qayçaqta cırçı), fotoğraf häm kinoqämeräğa töşerüçe çaqıru mäsäläsen dä, üzara kiñäşep, xäl itälär. Älege mäşäkätlärgä, yänä kilep, ayırım qunaqlarnı barıp alu yäki iltep quyu öçen aldan uq transport beleşep quyu, çaqıru biletları taratu, ssenariyğa yaraşlı törle şayan tekstlar äzerläw, stenağa elü öçen qızıqlı räsem häm plaqatlar buldıru, törle uyınnar öçen kiräkle äyberlär xästärläw kebek unnarça eşlär kilep yalğana.

Ayırım plaqatlarnıñ tekstların da kürsätep bula: "İr - baş, xatın - muyın", "İldä maturlar betärme, can söygängä citärme?!", "İrne ir itkän - xatın, xatınnı xatın itkän - ir", "İr - kelät, xatın - yozaq", "İr xaqı - täñre xaqı".

Annarı kilep, öyläneşüçe yäşlärneñ fotostendın eşläw dä bik uñışlı. Alarnıñ fotoların alıp, ber urtaq stend eşläw ayıruça küñelle çığa. Läkin foto aslarındağı süzlärne, hiçşiksez, qızıqlı itep yazarğa kiräk.

Niqax uqıtu häm niqax mäclese

Niqax yolası baytaq qına töbäklärdä tuydan alda bula. Häm, urınına qarap, mäsälän, Orenburg, Perm, Samara, Çiläbe yaqlarında häm Başqortostannıñ ayırım rayonnarında ul kübesençä älege bäyrämgä qädär ber atna yäki qayçaqta ber-ike ay elegräk ütkärelä. Ä inde Arça, Saba, Apas, Tübän Kama, Qaybıç, Quqmara häm başqa qayber rayonnarda niqax töp mäcleskä çaqlı ber-ike kön aldan, yäisä tuy bulası könne uqıla.

Niqax küpçelek oçraqta qız yağında uza häm xäzerge waqıtta niqax mäclesendä yeget häm käläşneñ äti-äniläre, yaqın tuğannarı ğına tügel, ä yäşlär üzläre dä qatnaşa. Käläş häm xatın-qızlarnıñ başında bäylängän aq yawlıq, kiäw häm ir-atlar başında tübätäy bula. Mulla şahitlar aldında yäşlärneñ niqaxlaşırğa rizalığın alğaç, Qorändäge Nisa häm Nur surälärennän ir belän xatın niqaxına, şulay uq alarnıñ xoquq häm wazifalarına bäyläneşle ayätlär uqıy. Axır kilep, mulla sorawlarına ike yaqtan da "birdem"-"aldım" dip cawaplar alınğaç, "Amin!" süze belän raslanıp häm xuplanıp, niqax üz köçenä kerä.

Niqax uqu tämamlanğaç, niqax aşına çirat citä. Aldan uq äzerlängän tabınğa yola aşlarınnan bal-may, çäkçäk yäki bawırsaq, ballı su - şirbät quyıla. Şulay uq, yağına qarap, itle rizıqlardan toqmaçlı aş, bäleş tä birelä. İsertkeç eçemleklär isä östälgä bötenläy quyılmıy. Ballı sunı, doğalar uqılıp betkäç, izge teläklär teli-teli, başta kilen belän kiäwgä eçertälär. Cayı çıqqanda, yäşlärgä xacdan alıp qaytılğan zämzäm suın eçerü ğädäte dä bar.

Niqaxtan soñ yäş kiäwgä qız öyenä berniçä kön quna qalırğa röxsät itelä. Häm qayber töbäklärdä bu yola ("kiäw munçası"n da bergä quşıp) ütälä dä. Ämma küpçelek oçraqta yeget häm anıñ belän kilüçelär niqax mäclesennän soñ qaytıp kitälär. Yeget belän qız, bilgelängän könne yazılışqaç häm tuy ütkäç kenä, qawışalar. Qazan tatarlarında häm Başqortstannıñ Iq buyı rayonnarında isä niqax uqıtu häm niqax çäye (aşı) uzdıru, traditsion ğädät buyınça, eş qına tuy belän ber köngä turı kilä häm tuy älege cıynama wariantta ütkärelgändä, qağidä bularaq, başta xäzerge köngä yaraqlaştırılğan kiäw qarşılaw yolası başqarıla. Şunnan soñ ğına, mullanı alıp kilep, niqax uqıtalar häm ciñelçä genä niqax mäclese yasap alalar.

Annarı inde - yazılışu tantanası. Häm şul kiçne şawlap ütkän tuy mäclesennän soñ, yäşlär qız yortında qawışalar. Yola buyınça, kiäw munçası da qız yağında bula. Yäş kiäw şunnan soñ käläşe belän berniçä kön babası yortında qala ala.

Kiäw qarşılaw, sınaw-qarşılıqlar aşa ütkärü

Kiäw keşeneñ käläşe yanına kilüe yaña ğoreflär belän ürelgän ike törle traditsion yola belän bäyle: 1) qıznı yazılışırğa alıp baru, kiçen anıñ yağında ütkäreläçäk tuy mäclesendä qatnaşu häm, babası yortında qalıp, qız quyınına kerü öçen; yäki 2) qıznı yazılışırğa (qayçaqta niqax ta uqıtırğa) alıp kitü, üz yortına kilen itep töşerü öçen. Soñğı oçraqta, dimäk, tuy da, kiäw quynına kerü dä yeget yağında bula. Xäzerge waqıtta tuy mäclesen öçençe ber neyträl urında - qäfedä yäki aşxanädä uzdırıluı da ğädäti küreneş. Monısı inde kübräk şähär cire öçen xas.

Yäş kiäw söygäne yanına yäki qız alırğa dus-işläre, tuğannarı belän maşinalarğa, yäisä, siräk bulsa da, cigüle atlarğa töyälep kilä. Qapqa yäki işek-podyızd töbendä alarnı maxsus räweştä tudırılğan törle qarşılıqlar, bersennän-berse xäyläkärräk itep qorılğan tozaq-kirtälär qarşı ala.

Qız yäşägän yortnıñ qapqa yäki işek-podyızd aldı. Maşinalar (atlar) tuqtawğa, qız yağınnan berniçä bala, kerü yulın bülep, tiz genä arqılığa çuqlı baw yäki lenta suzalar. Ciznäläre kiäw yegetläre belän, şaw-gör kilep, bolar qarşına kilep tuqtıy. Başqa qunaqlar beraz çittäräk urın ala. Balalar kilüçelärne aldan öyränep quyğan "İşek bawı" qupletların taqmaqlap qarşı alalar.

Cizni keşe balalarğa äzerläp kilgän qonfetların öläşä häm waq aqça sibä. Bala-çağa şularnı çır-çu kilep cıyğan arada, ul üzeneñ bulaçaq şahitı häm kiäw yegetläre belän işek aldına (yäki podyızd töbenä) ütä. Yegetne ozata kilgän başqa qunaqlar, beraz arttaraq qalıp, bolarğa iärälär. Ul arada kiäw häm kiäw yegetlären qız tarafdarları - ber törkem yäşlär uratıp ala.

- Sabır it, kiäwkäy, kerergä äle ölgererseñ.

- Sin başta bezneñ sınaw biremnären ütä.

- Bez quşqan eşlärne dä eşläp kürsät.

- Sin elek bezgä utın yarıp kürsät äle. Niçek yarasıñ ikän, kürik. Annarı matur itep öyep tä quyarsıñ. Qalğanın soñınnan söyläşerbez.

Kiäw biremne üti.

Qız yağı. Tel tidererlek tügel. Monısın başqarıp çığa aldıñ.

İkençese. Äye, sınatmadıñ. İnde siña yaña birem, yegetkäy. Menä siña borçaq salınğan staqan häm podnos. Podnosnı şuşı urındıqqa quy da, östenä tezep, söygäneñneñ isemen yaz. Qara anı, borçaqlarıñ tägäri dip kenä yazuı tanımaslıq bulmasın. (Qayber urınnarda qıznıñ isemen waq aqça belän dä yazdırtalar).

Bu birem dä ütälä.

- Qarşığızdağı ike watmanğa (plaqatqa) küz salığız äle. Alarnıñ bersendä küp qızlarnıñ pomadalı iren ezläre töşkän. İkençesendä isä käläşeñä qağılışlı törle sannar yazılğan. Şular arasınnan söygäneñneñ irenen tanu häm qaysı sannarnıñ nindi mäğnä belderüen añlatıp birü sorala sinnän, kiäw. (Älege biremnär qayçaqta ayırım-ayırım da birelä ala.) Här döres bulmağan cawabıñ öçen bezgä, käläşeñneñ yaqınnarına, ştraf tärtibendä azmı-küpme aqça tülärgä äzer bul.

Qayber urınnarda süz barğan ike watman belän yänäşä öçençese dä bulırğa mömkin. Anısına keçkenä balalarnıñ fotoräsemnären yabıştıralar. Kiäw keşe şular arasınnan käläşeneñ bala çaqtağı räsemen tabıp kürsätergä tieş.

Älege biremnär belän isäp-xisapnı özgännän soñ ğına, yäş kiäwgä öyaldı yäki podyızd işegennän eçkä ütärgä röxsät itelä. Ämma, qızı yanına barıp citkänçe, tağın yaña kirtälär aşa uzarğa kiräk äle aña. Äytik, käläş küp qatlı yortnıñ yuğarı qatında yäşäsä, anıñ yanına aşqınuçı yäş kiäwne etaj yäki berniçä basqıç sayın yazıp quyılğan sorawlar kötä: "Söygäneñneñ yaratqan rizığı?", "Söygäneñ nindi yoldızlıq astında tuğan?", "Söygäneñneñ näselendä kemnär bar?", "Söygäneñneñ yaratqan kino geroyı kem?", "Söygäneñneñ yäşäw dewizı nindi?" h.b. Şuşıña oxşaş sorawlarnı ğädättä, awıl yortınıñ öyaldı idänenä yäki tulay toraq qoridorına da yazıp salalar. (Qayber urınnarda şuşı uq sorawlarnı, yulda tuqtata-tuqtata, teldän dä birälär. Häm qayda ğına yazıp quyılmasın, söygäneñ belän qawışırğa kilgänseñ ikän, sin ul sorawlarğa cawap ezlärgä, taba almağan sayın, kesäñne yuqartırğa tieşseñ.)

Alda, nihäyät, öygä yäki kwartirağa kerä torğan işek. Qarşığa podnosqa quyıp ber zur yäisä keçeräk öç banqa kütärgän qızlar (ciñgilär) kilep basa. Alarğa söt (soq, qompot) salınğan. Bu yulı närsä eşlärgä kiräklegen qızlar cır belän yäki taqmaqlap äytep birälär.

Yäş kiäw häm kiäw yegetläre, açqıçnı qullarına töşerep, ciñüle qıyafät belän eçkä ütälär. Läkin -küpme sınarğa bula digen - yänä nindider tozaqtan qotılası yäki soñğı biremnär ütise bar ikän. Aları törleçä oyıştırıla. Yä sulı taz (lägän) quyıp, yegetkä: "Käläşeñneñ iñ qäderle närsäsen şunda sal!" - dilär.

Şulay uq kiäwne ikençe törle sınaw da kötärgä mömkin. Oşbu oçraqta aña işek yanında sulı ber staqan tottıralar. Suı yartıdan artığraq yäki staqannıñ öçtän ikese külämendä. Yäş kiäwgä sınawnıñ şartın bolay añlatalar:

- Menä siña söyüeñneñ tiränlegen añlatırğa tulıp citmägän sulı staqan. Şunıñ eçenä waq (kömeş) aqçalar salıp tutırırğa kiräk. Tutıru ğına tügel, mäxäbbäteñ taşıp torğan kebek, simwolik mäğnä belderüçe staqan da taşıp çığarlıq bulsın.

Kiäwne sağalap toruçı sınawlarnıñ tağın berse mondıy. İşek yanında yäş kiäwne ber cepkä tağılğan hawa şarları belän qarşılıylar. Alarnıñ eçenä yegetneñ öylänü säbäben yüri törtmäle itep añlatqan yazulı qäğäzlär salınğan. "Säbäben üzem dä belmim", "Yortları zur, yortqa keräsem kilä (üzemneken isä satarmın)", "Ätise bay kürenä, maşina büläk itär dip uylıym", "Salğan baştan, yülärlänep, wäğdä birep taşlağan idem", "Käläşemneñ äti-änise häm tuğannarı yağınnan zur-zur büläklär ömet itkängä öylänäm", "İptäşlär kiñäş itte. Alarnıñ süzen yığıp bulmıy bit inde", "Özelep yaratqanğa öylänäm" - menä ul yazularnıñ eçtälege.

Belüebezçä, arada ber genä qäğäzdä öylänüneñ säbäbe "yaratu" dip kürsätelgän. Dimäk, ägär kiäw üzen qarşılawçılar aldında kölke xälgä qalası kilmäsä, şarlarnı, ştraf tüli-tüli, şul yazu çıqqançı şartlatırğa tieş.

Başqa törle sınaw-biremnär dä yuq tügel. Yäş kiäwgä yä käläşneñ tüşämgä berketelgän portretın übärgä quşalar, yä "yaratam" digän süzne öç-dürt teldä barısı da işetelerlek itep, qıçqırıp äytterälär. Yäisä inde, qat-qat töyenlänep betkän bawnıñ töyennären çişä-çişä, qızınıñ üzenä oşağan iñ matur ğädätlären sanap çığarğa boyıralar.

Tapqır häm yılğır yegetlär, bilgele, här sorawnı ütärgä cayın-ısulın taba. Xätta ayaq kiemnären salıp, tazğa üzläre kerep basa. Ägär axırda qorobqalarğa salınğan ayaq kiemnäre arasınnan söygäneneñ tuflien da tabıp alırğa quşsalar, anısın da bik räxätlänep üti. Kiräk ikän, şunda uq aqçasın da tüli. Oçraşu minutları yaqınlaşa bit!

Menä, nihäyät, äkiät qaharmanı kebek küpme sınawlar aşa ütkän yeget üzen ozatuçılar belän soñğı bülmägä kerä. Käläşen, älbättä, şqaf-şifon'yer eçenä yäki balqonğa yäşergännär. Qayber yaqlarda isä yäş kiäw xäzerge waqıtta oçrıy torğan mondıy küreneşkä tap bula. Bülmä urtasında öç urındıq. Alarğa qaplawlı cäymä astına buy-sınnarı ber törleräk bulıp kürenüçe öç xatın-qız zatı utırğan. (Berse äbi keşe, yäisä xätta qızlar bulıp kiengän ir-yeget bulırğa da mömkin.) Şul öçneñ berse - käläş.

Kiäw keşe şular arasınnan - menä bit nindi çeterekle häm xäyläkär tozaqlar bar (!) - üzeneñ söygänen tanıp qursätergä tieş. Tanımasa, kölkegä qalsa, älbättä, yänä aqça tüli. Aqçasın aqça, ä menä anıñ gärlegenä niçek tüzärgä digen?! Yuq, hiç gärlänergä kiräkmi. Bu yüri yalğışırlıq itep tözelgän nayan häm eçkersez şayaru ğına. Uñaysız xäl ul, söygäneñne şunda qoçağıña aluıñ belän ük, erep yuqqa çığa da quya.

Qalğanı suğıştan soñ ğädätkä kergän yola buyınça bara. Barıbız da, cıynawlaşıp, ciñelçä äzerlängän tabın yanına utırışabız yäki, furşettağı kebek, östäl tiräli basqan kileş kenä rizıqlanabız, çönki tışta zağsqa baru öçen maşinalar kötep tora. Annarı inde, yazılışqannan häm istälekle urınnarda bulğannan soñ (qayber parlar bu könne mäçetkä dä bara) - tuy mäclese ütkärü öçen qabat qız yortına qaytu, yäisä qıznı kilen itep töşerep, tuynı yeget yortında yäki neyträl ber urında (qäfedä, aşxanädä) yasaw.

Yazılışu, tanıqlıq alu

Yazılışırğa, räsmi räweştä niqaxlaşırğa yäşlär kiäw qarşılaw mäclesennän soñ yäisä dini niqax mäclese ütkäç kilälär. Yazılışu urını - şähär cirendä zağs, awıl cirendä (xäzerge waqıtta) - awıl cirlege başqarma qomitetı. Qayçaqta yazılışu tantanasın matur itep bizälgän, tuy plaqatları häm qotlaw süzläre, izge teläklär yazıp elengän mädäniät yortında yäki klubta da ütkärälär.

Ber-ber artlı bäyrämçä zinnätländerelgän tuy maşinaları (duğalarına qıñğırawlar, tösle şarlar taqqan tuy atları) kilep tuqtıy. Alğı maşinada - yäş par häm şahitlar. Qalğan maşinalarğa ozata kilüçelär utırğan.

Tantananıñ başlanuın belderep, zalnıñ işekläre kierelep açıla. Tuy marşı yañğırıy. Käläş belän kiäw, qultıqlaşıp, zalğa ütälär, alar artınnan şahitlar, ata-analar, qunaqlar kerä. Yäş par idängä cäyelgän palas buyınça kilep häm şaqtıy ğına ara qaldırıp, türdä torğan östäl aldında tuqtıy. Ozatuçılar, alardan artqaraq qalıp, ber yaq çittä tezeleşep basalar. Östäl artında - tantananı alıp baruçılar. Muzıyka tınğaç, qomitet räise süz ala.

Ğäilä qorunıñ ähämiäte, kiäw häm käläşneñ burıç-wazifaları turında söylägäç, yäşlärneñ ikesennän dä niqaxqa rizalıqların sorıy. Başta käläş, annarı kiäw rizalıqların belderä.

- Şahitlar, äti-äniläregez, tuğannarığız aldında, üzegezneñ telägegez nigezendä, sezneñ niqaxığız zaqonlı räweştä terkälä. Yaña ğäilä tözüegezne raslap, aqtlar kitabına qul quyuığıznı ütenäm.

Tantanalı muzıyka yañğırıy. Yäşlär, parlaşıp, östäl yanına kilälär. Qomitet räise alarğa qayda qul quyarğa kiräklegen kürsätä. Alar urınnarına kire barıp basqaç, alıp baruçı şahitlardan da qul quydırta. Şulçaq yäşlär yanına, altın baldaqlar quyılğan keçkenä podnos kütärep, qomitetnıñ sekretare kilep basa.

- Qäderle yäşlär! Baldaq - ğäilä soyuzı, üzeñneñ parıña tuğrılıq bilgese. Küñelläregezneñ saflığın, xisläregezneñ nıqlığın raslap, baldaqlar almaşırğa täqdim itäm.

Muzıyka yañğırıy. Kiäw - käläşkä, käläş kiäwgä baldaq kigezälär.

- Äle genä bezneñ küz aldında yaña ğäilä tudı. Rusiä Federätsiäseneñ niqax turındağı qodeksı nigezendä yaña ğına sezneñ niqaxığız terkälde, qäderle yäşlär. Sezne ir belän xatın dip iğlan itäm.(Citäkçe keşe yäş kiäw belän yäş käläşneñ qulların qısa). Ä xäzer qulığızğa ğäilägezneñ berençe häm iñ abruylı doqumentın - niqaxlaşu tanıqlığın tapşırırğa röxsät itegez.

Tanıqlıqnı tapşırğanda, öç märtäbä qotlaw aqqordları - fanfaralar yañğırap ala. Şul arada sekretär xanım palas östenä käläş çigep eşlägän aq sölgene cäyä.

- Qäderle yäşlär! Min sezne yaña tormış yulına ayaq basarğa çaqıram. Şuşı sölgegä basığız. Tormış yulığız aq bulırğa tieşlegen çağıldıruçı simwol ul. (Yäşlär muzıyka uynap torğan ber waqıtta sölgegä basalar). Sezneñ ğäilägez - däwlätebezneñ keçkenä ber küzänäge. Ğäilälär niqädär nıq bulsa, däwlätebez dä şulqädär quätleräk bulaçaq. Awırlıqlar kilgändä, alarnı bergäläp ciñärgä öyränegez, ber-beregezgä ışanıçlı tayanıç bulığız. Qayğı-xäsrätsez, mul tormışta yäşäwegezne telim. Taza-sälamät balalar tabıp, alarnı tigez tormışta bäxetle itep üsterergä yazsın. Ä xäzer barıbıznıñ da urtaq telägen çağıldırğan aq sölgene alığız, anı istälek häm qäderle ämanät itep saqlarsız.

Qotlaw süze. Qäderle äti-änilär! Sezne bügenge şatlığığız - balalarığıznıñ ğäilä tözü quanıçı belän qotlıybız. Kilenegez häm kiäwegezne ğäilägezgä üz qızığız häm üz ulığız kebek qabul itegez. Alarnıñ şatlıqları da, borçuları da sezneñ belän urtaq bulsın. Ä sez, yäşlär, üzegezne üstergän äti-äniläregezne härwaqıt xörmät itegez, alarğa härçaq igelekle häm qartlıq könnärendä yärdämçeläre bulığız.

Yäş kiäw häm yäş kilenne başta äti-äniläre, annarı başqalar qotlıy. Yäşlärne täbrikläp, çäçäk bäylämnäre tapşıralar. Yazılışqan çaqta fotoğa töşerep torğan fotoğraf soñınnan, yäş kiäw belän yäş käläşne urtağa bastırıp, qunaqlarnı da qat-qat qartoçqağa töşerä. Şunıñ belän yazılışu tantanası tämamlana.

Qodalarnı qarşı alu

Tuyğa kilüçe qoda-qodağıylarnı zurlap, elekkeçä cır belän qarşı alu ğädäte ayırım töbäklärdä xäzer dä yäşäp kilä. Bu yola-ğädät bigräk tä keräşennär häm mişär tatarları, alarnıñ da ölkänräk häm urta yäştäge buınnarı öçen xaraqterlı.

Älege etnik törkemnärdä yäş kiäwneñ yäki käläşneñ äti-äniläre (töp qodalar häm qodağıylar) tuy bulası yaqqa kübesençä balaları yazılışıp qaytqaç kilälär yäisä, ägär tuy mäclese (wariantı: ölkännär tuyı) ikençe könne ütkäreläse bulsa, ikençe könne kilälär. Qız yortında (kiäw yağında) maşinalarğa yäki atlarğa töyälep kilüçe qunaqlarnı (alar arasında iärçen yäki qanat dip yörtelä torğan qoda-qodaçalar da bula) qapqa yäki podyızd töbendä qarşı alalar. Qayber yaqlarda tuy qodaların uram başına çığıp, yağni beraz alğa barıp qarşılaw ğädäte dä bar.

Qarşılawçılar häm qunaqlar cılı itep küreşälär. Tuyğa çaqırılğannar äle kilep betmägän bulsa, işeğäldında gäpläşep, uyın-biyü oyıştırıp alırğa da bula. Soñınnan barısı da cıyılıp, tabın äzerlängän yort eçenä ütälär.

Tuy mäclese

Tabınğa utırışalar. Qız yağınnan anıñ şahitı, äti-äniläre (yäki, kiresençä, yegetneñ äti-äniläre) urın ala.

Yeget yağı da şuşı uq tärtiptä urnaşa. (Qayber töbäklärdä tabınnıñ ber yağına qıznıñ tuğannarı häm dus-işläre, ikençe yağına isä yeget yağı qunaqları utıra). Qunaqlar utırışıp betkäç yäisä aldan uq tuy alıp baruçını (tamada yäki qayber yaqlarda atalğança, tabın başlığın) bilgelilär. Anıñ abruylı häm iñ möhime - cor telle häm yumorğa bay süz ostası bulırğa tieşlege bäxässez. Şul uq waqıtta ul, älbättä, ike yaq belän dä tege yäki bu däräcädä tanış bulırğa, qunaq sıylaw häm tabın belän idarä itü sälätenä dä iä bulırğa tieş.

Mäclesne qıznıñ (yäki yäş kiäwneñ) ätise açıp cibärä häm, mäclesneñ ni uñayı belän cıyıluın iskärtep, ğomumıy räweştä genä mäclestä kemnär qatnaşuın äytä. Çönki qunaqlar tabınğa utırışqançı uq inde ber-berse belän azmı-küpme tanışqan bulalar. Ämma şuşı uq eşne tabınnı alıp baruçı da osta itep eşli ala. Bu oçraqta ul, tamada keşegä täğayınlängän xoquq buyınça, berençe süzne (tostnı) üze äytä. Häm şunnan soñğı iñ täwge süzne qız häm yegetne tabıp üstergän analarına birä. Şäxsän minem üz qaraşımça, äni keşelärne şuşı räweşle olılaw otışlıraq.

Şul räweşle tuy mäclese başlanıp kitä. Qunaqlar salat kebek rizıqlardan, salqın aşlardan awız itälär.

Kiäw belän käläşneñ äti-äniläre söyläp beraz waqıt ütkäç, şahitlarnıñ berse urınınnan kütärelä.

Şahit qız. İptäşlär, äle genä Aydar belän Ğäliä isemenä kilgän telegrammalarnı häm xat-otkrıtqalarnı kiterdelär. Bik qızıqlı häm ğıybrätle telegrammalar, faydalı kiñäşlär yazılğan otkrıtqalar. Ğäilä qorğan duslarıbıznı häm qunaqlarıbıznı şularnıñ ber öleşe belän tanıştırasım kilä. İğtibar belän tıñlağız.

1. "Qızğanıçqa qarşı, niqax tuyığızda qatnaşa almıym. Tuğız aydan soñ kilep citärmen. Minem tuynı bergäläp bäyräm itärbez". - Balağız.

2. "İpoteqa buyınça l'ğotnıy kwartir häm aqçalata yärdäm alasığız kilsä, bezneñ tuunı bik ozaqqa qaldırmağız". - İkençe häm öçençe balalarığız.

3. "Qolyasqa, karawat, pelenqa-biläw kebek äyberlärne, inflyätsiä bulğanın kötmiçä, xäzerdän ük alıp quyu xäyerle. Tuydan soñ uq bezgä räxim itegez". - "Detskiy mir" kibete satuçıları.

4. "Ayırılmağız, ayırılmağız, bulsa da säbäpläre, qanatlarnı qayıra ul ayırılu säğätläre". - Älfiä Afzalowa apağız.

Şahit yeget. Qarşı kilmäsägez, Aydarğa häm mäcles isemenä kilgän teläk-kiñäşlär belän üzem tanıştıram.

1. "Bez, buydaqlar, mäxäbbät ölkäsendä iñ irekle häm iñ bäxetle keşelär. Üz irkäñ belän şul irektän waz kiçüeñneñ axırı xäyerle bulsın". - Buydaqlar cämğıyate.

2. "Söygäneñ belän übeşü dä, tibeşü dä kileşä. Läkin tibeşäm dip 15 täwlekkä utıra kürmä". - Militsiäneñ KPZ bülege xezmätkärläre.

3. "Xatın keşe awızında ber teş kenä qalsa da, räncetkän iren çäynäp özä ala. Anıñ teşlärennän saqlan. Naxaqqa xatınıñnı räncetmä". - Altın tuyın ütkärgän babañ.

4. "Xatınıñnı färeştä itep küräseñ kilsä, anıñ öçen cännät tudır". - Törle xalıqlarnıñ mäkällären, faydalı kiñäşlären öyrängän professor Xuciäxmät Mäxmütov abıyığız.

Tuy ütkärelä torğan öydä yäki, ğomumän, tuy qäfedä yäki aşxanädä ütkärelgän oçraqta da, yä qız, yä kiäw yağınnan yaratqan äbi keşe (däw äni) bula. Telegrammalar häm xat-otkrıtqalar uqılğannan soñ, öçençe itep (teläge bulğanda, älbättä) anı söylätep alu da bik urınlı.

Mäcles tantanası, tuy rizıqları belän sıylanu däwam itä. Tabınnı alıp baruçı, cayın kiterep, äle ber keşegä, äle ikençelärgä süz birä. Tuyda söylärgä teläwçelär härçaq küp bulğanlıqtan, här tost-notıqtan soñ boqal kütärtmiçä, berniçä çığışnı, hiçşiksez, bergä berläşterü bik uñay häm bik tä qulay. Bu, berdän, qunaqlarnı küp eçüdän saqlaw öçen kiräk bulsa (qızğanıçqa, xäzer tuy qunaqları elekkeçä açı bal yäki sıra ğına eçmi bit!), ikençedän, süz äytergä teläwçelärneñ barısın da söylätep çığu öçen kiräk. Bu, dimäk, rizasızlıq belderügä, üpkäläşülärgä yul qaldırmaw da digän süz. Annarı kilep, qunaqlarnıñ bersen maqtap, ikençeseneñ isemen genä atap süz birü dä kileşmi. Härkemgä ber kälimä bulsa da cılı süz tabarğa tırışırğa kiräk häm söylärgä tieşle keşelärne, äzerlänep torsınnar öçen, süz birer aldınnan iskärtergä kiräk. Läkin bolarğa ireşü öçen xucalardan aldan uq tieşle mäğlümatlar alıp yäki, hiç yuğında, mäcles barışında açıqlap, süz biräse keşelärne ikeşär, xätta qayçaqta öçär itep berläşterä belü taläp itelä. Äytik, qıznıñ yäki yegetneñ tuğannarın ike yaqtan da berär-berär itep, yäisä başta ber yaqtan ikeşär, annarı ikençe yaqtan da şulqädär keşene söylätü uñışlı çığa. Läkin tuğannarnıñ tost-notıqların, hiçşiksez, yäş kiäw belän yäş käläşneñ bergä uqığan yäki bergä eşlägän dus-işläreneñ, xezmättäşläre häm dä kürşe-külännäreneñ çığışları belän aralaştırıp (yağni almaş-tilmäş süz birep) alıp baru zarur.

Uqıtuçı-ostaz bulğan yäki ayıruça xörmät itelgän qunaqlarğa, şul isäptän eş buyınça yäşlärneñ başlığı-naçälniğı bulğan keşelärgä, çığarılma räweştä, ayırım-ayırım süz birü dä nigezle. (Mäclestä keşe az bulğan oçraqta isä qunaqlarğa süzne berämläp birü dä tamanğa turı kilä). Häm, älbättä inde, mäcles canlı häm küñelle barsın öçen, şahitlar yärdämendä yäki qatnaşlığında waqıt-waqıt arağa törle uyınnar häm muzıykäl tostlar kertep cibärü dä üzen nıq aqlıy. Çönki bu xaqlı räweştä xäzerge tuylarnıñ motlaq sıyfatı häm üzençälege bulıp sanala. Ämma uyınnar, minemçä, bigräk tä olılar qatnaşqan tuyda, üzmaqsat tösen alırğa, yağni söyläwlärne kümep kitärgä tieş tügel. Alarnıñ ber öleşen, küp kenä yaqlarda ğädätkä kergänçä, tänäfes waqıtında da ütkärep bula bit.

Xörmät saqlap xuca-başlıq keşene aldanraq söylätkännän soñ, beraz ara qaldırıp, süzne yäş kiäw belän kilenneñ yaqın tuğannarına birü soralıp tora.

Bu oçraqta ike wariant alğa basa: yä başta olı qoda-qodağıylarnıñ yaqın tuğannarın söylätü, yäisä, ägär yegetneñ dä, qıznıñ da bertuğannarı bar ikän, şularğa süz birü. Min şäxsän üzem olıraq buın wäkilläre belän yäşlärneñ çığışların aralaştırıp alıp baru uñışlıraq dip sanıym häm inde olılar söylägänlektän, bu yulı süzne yäş parnıñ bertuğannarına birü yağında toram.

Şahit qız. Aydar, sin irtän käläşem yanına kergändä sınawlar aşa üttem inde dip bik quanıp utırmasañ ide. Tağın da sınaw ütäseñ bar äle - basuıñnı sorıym. Aldağı sınaw - sine yaqınnanraq belü, intervyü alu xaraqterında. Sorawlarğa ikele-mikele itep tügel, ä döres itep cawap birergä kiräk.

Berençe soraw. Xatın keşe, yağni ir xatını sineñçä nindi sıyfatlarğa iä bulırğa tieş? Ğäliädä kürergä telägän şundıy dürt sıyfatnı sanap kürsät.

(Yäş kiäw cawabınnan soñ ikençe soraw birelä.)

İkençe soraw. Xatınıñ öydä yuq, di. Balañ yılıy, astı yüeşlängän, tamağı aç. Citmäsä, söt qaynap çığarğa, qamır taşırğa cıyına. Şuşı situatsiädä nişlär ideñ?

Öçençe soraw. Käläşeñ altın balıq tottı, di. Sineñçä, ul altın balıqtan närsä sorar ide?

Dürtençe soraw. Xobbieñ, mawıqqan-yaratqan şöğıleñ nindi?

Şahit yeget. Ğäliä, siña da baştağı öç soraw şundıy uq tipta. Berençe soraw. İr keşe, ğäilä başlığı sineñçä nindi sıyfatlarğa iä bulırğa tieş? (Cawap alınğaç, ikençe, annarı öçençe sorawlar birelä).

İkençe soraw. İreñ qomandirovqada, di. Mebelgä tuzan utırğan, kuxnyada yuılmağan sawıt-saba öyelep tora. Menä şundıy çaqta Aydarnıñ äti-änise "kilen, öydä bul, xäzer kilep çığabız" dip şıltırattılar, di. Nişlär ideñ?

Öçençe soraw. İreñ dä altın balıq tottı, di. Sineñçä, ul älege balıqtan närsä sorar ide ikän?

Dürtençe soraw. Bişek cırı cırlap kürsät, hiçyuğı, köyläbräk bulsa da süzlären äyt.

Menä şuşı dialoğ-intervyülı tamaşadan soñ inde qoda-qodağıylarnıñ tuğannarına süz birergä waqıt citä. Dimäk, tamada qabat üz wazifalarına kereşä.

Mäcles, ozın pawzalarğa häm temp-ritm bozıluğa yul qaldırmıyça, şul räweşle canlı töstä däwam itä. Tabında härkem diärlek üzen, ğomumıy ritmğa yaraşıp, dirijerğa buysınğan muzıykant kebek totarğa, tabın qağidälärenä caylaşırğa tırışa. Alıp baruçı isä, täcribäle dirijer häm rejisser kebek, qunaqlar belän idarä itüen belä. Süzne kiäw belän käläşneñ duslarına birä.

Şahit yeget. Xäzer bez sezgä, duslar, ğäilägezdä eş-wazifa büleşergä täqdim itäbez. Ğädel bulsın, rizasızlıq tumasın öçen, bez şobağa ütkärergä buldıq. Şunıñ öçen üz qulığız belän yazğan qäğäzlärne bez menä şuşı keçkenä qapçıqqa (paqetqa) saldıq. Sez şularnı beräm-beräm alıp, qıçqırıp uqırğa tieş bulasız.

Şahit qız. Üzegez beläsez, xäzerge zamanda busı ir eşe, busı xatın-qız eşe dip ayırıp toru yuq. Qapçıqtan kem nindi qäğäz ala, şunda yazılğan eş yäki wazifanıñ bersen üze, ikençesen tormış iptäşe ütärgä tieş bulıp çığa. Qarşı tügelsezder bit?

Aydar belän Ğäliä rizalıqların belderälär häm, çiratlaşıp, qapçıqtağı (paqettağı) qäğäzlärne beräm-beräm alıp uqıy başlıylar. Qäğäzlärgä yazılğan eş-wazifa törläre mondıy:

- Balanı min üzem tabarmın, ä sin bağarsıñ.

- Ğäiläneñ proqurorı sin bulırsıñ, ä min ğäilädä äbi patşa bulırmın.

- Muyınıma menep atlanmasañ, üzeñne örmägän cirgä utırtmam. Ä sin artımnan söyep kenä torırsıñ.

- Min diwanda yatıp siña gäzit-jurnal uqırmın, ä sin idän yuarsıñ.

- Kuxnyada qomandir - sin, öydä glawnoqomanduyuşçiy -min.

- Minem turındağı imeş-mimeşlärgä qarata sin sañğıraw bul, sineñ kimçelekle yaqlarıña qarata min suqır bulırmın.

- Aqçanı tabu häm tuzdıru miña yöklängän, ä sin isäp-xisap alıp barırsıñ.

-Bala imezü - minem eş, astın çistartu, çüpräklären yuıp toru - sineñ eş.

- Cäncal çığa başlasa, min şunduq qolağıma mamıq tığarmın, ä sin minem arttan uq awızıñnı yomarsıñ.

Mäcles däwam itä. Qunaqlar, küñelle ğapläşä-ğapläşä, sıylanuların belälär. Ber aşnı ikençe aş almaştıra. Yänä alıp baruçı süz ala.

Alıp baruçı. Kem niçekter, cämägät, min üzem xäzer muzıykäl tost tıñlaw yağında. Bezneñ tabında sezgä yaxşı bilgele bulğan menä digän uqıtuçı häm cır ostası Saniä xanım bar (şartlı isem). Xoday aña şulay küpqırlı talant birgän. Anıñ cırlawın barıbız da bik yaratabız, mökibbän kitep tıñlıybız. Yägez, Saniä xanım, yäşlär xörmätenä ber matur cır cırlap cibäregez äle.

Şuşınıñ artınnan uq, älege cırçığa quşılıp, tabındağılar ber-ike kümäk cır da başqarıp alırğa mömkin. Läkin qoda-qodağıylarnıñ, tabındaşlarnıñ qara-qarşı cırlaşıp utıruın, yäki ike törkemneñ cır yarışın mäclesneñ ikençe yartısına qaldıru xäyerle.

Qunaqlar cır belän küñel açqan arada şahitlar kuxnyadan (kürşe bülmädän) qalay podnos kütärep çığalar. Podnos östendä - allyuminiy yäki emällängän bäläkäy timer sawıt (tabaq), sulı staqan, ber zurraq qına bäräñge, pıçaq, yuqa itep turalğan çıra kisäkläre häm şırpı. Ägär şular arasında sawıtnı qazan şikelle itep quyu öçen timerçıbıqtan yasalğan öç ayaqlı tağan da bulsa, bigräk tä yaxşı. Podnos, kereşli ük, östäl östenä yäki ber çittä torğan tumboçqağa (taburetqağa) quyıla.

Cır tınğan aranı turı kiterep, alıp baruçı yäş kiäw belän käläşkä möräcägät itä. Tegelär urınnarınnan toralar.

Alıp baruçı. Qäderle balaqaylar, här närsäneñ üz waqıtı digändäy, ğäilägezdä kemneñ kem bulırğa häm närsä belän şöğellänergä tieşlege dä bilgele buldı. Eş büleşkändä rizasızlıq kürsätü digän närsä sizelmäde. İnde, nihäyät, sezgä, yaña tormışqa ayaq basuçılarğa, üzegezneñ ğäilä uçağın qabızırğa da waqıt citte. Sezneñ aşarğa peşerü öçen berençe tapqır qabızğan uçağığız asılda ğäilä uçağı simwolı da bulır. Şuña kürä bik iğtibarlı bulığız, başta närsä eşlärgä kiräklegen belep eş itegez. (Tamada yäşlärne dä üz yanına däşep, podnos quyılğan tumboçqa yanına kilep basa häm süzen däwam itä). Menä qarağız, şahit duslarığız sezgä rizıq äzerläw häm uçaq qabızıp cibärü öçen barısın da äzerläp quyğan. Qalğanı sezdän tora. Äydä, başlağız.

Yäşlär eşkä kereşä. Yäş kilen tiz genä bäräñge ärçi dä, ikegä yarıp, "qazanğa" sala. Östenä su da sala.

Yäş kiäw isä tağanğa "qazannı" häm astına çıralarnı urnaştıra tora häm bäräñgene salu belän ük, uçaq qabızıp cibärä.

Alıp baruçı (eş belän mäşğül yäşlärne därtländerep). Küregez, cämägät, ğäilädä berdäm eş başlandı. Söbxanalla, ikese dä bik uñğan ikän -qulları eşkä yatışıp, uynap qına tora. Ähä, eşçän kiäwebez uçaq ta qabızıp cibärde. Afärin! (Şunda uq alıp baruçı yäş ğäiläneñ üzenä möräcägät itä). Ä xäzer, yäşlär, ğäilä utığıznı, parlaşıp kütärep, qunaqlarnı äylänep çığığız. Tantanalı ğäilä paradı bulsın. (Därtle muzıyka yañğırıy. Yäşlär köy ritmı uñayına tabınnı äylänälär. Alar urap kilgändä, alıp baruçı çığışın yomğaqlaw süzläre belän tämamlıy). Bez - tabındaşlar isä sezgä, qäderle duslar, barıbız därräw bulıp, "ğäilä utığız berqayçan da sünmäsen!" dibez. Ğäilä utığız ğömer buyına yöräkläregezgä cılılıq birep, yulığıznı yaqtırtıp torsın! Bezneñ bu telägebez färeştäneñ "amin!" digän çağına turı kilsen!

Şahit yeget (törgägen yuğarı kütärep). İptäşlär, syürpriz, kötelmägändä zur syürpriz! Äle genä bezneñ qulğa yäş kiäw belän yäş käläşneñ iñ berençe fotoları kilep eläkte. (Belüebezçä, sifrlı apparatlar qullanılğan xäzerge zamanda ike-öç säğät eçendä fotolarnı äzer itü hiç tä problem tügel.)

Şahit qız. Äye, berniçä säğät elek zağsta häm istälekle urınnarda töşkän fotoları. Häm, çınlap ta, yäş ğäiläneñ iñ berençe fotoları bolar. Menä, çittän genä küz salığız. Älege fotolarnı bez - barığız da qul çabığız, xörmätle qunaqlar - yaña ğına tabadan töşkän qoymaq kebek, berençe itep yäşlärneñ üzlärenä tapşırabız.

Şahit yeget. Ä iñ matur çıqqan öç fotonıñ berär danäse, yäşlär rizalığı belän, menä minem qulda qaldı. Xäzer min ör-yaña uyın täqdim itmäkçe bulam. Äydägez, simwolik räweştä awksion uyını ütkärep alabız. Aqçası, iş yanına quş digändäy, yäşlär faydasına bulır.

Şahit qız. Awksionğa berençe foto täqdim itelä. Yäş kiäw belän yäş käläş ber-bersenä yözeklär kidergän waqıt. Bik matur istälek bulaçaq. Kem alırğa teli? Başlanğıç bäyäse - utız sum. Utız sum - ber, utız sum - ike...

Bersen-berse uzdıra-uzdıra äytelgän sannar yañğırıy: yöz sum, yöz ille sum...

Şuşınıñ belän mäclesneñ berençe yartısı tämamlana. Tänäfes iğlan itelä. Beraz cillänep, yal itep alu saf hawada, äytik, işeğäldında ütsä, bigräk tä yaxşı. Mondıy çaqta irkenläp tatarça häm zamança biyülär, tansılar oyıştırıp bula. Törle xäräkätle uyınnar ütkärü dä şaqtıy ciñelgä turı kilä. Häm äytergä kiräk, küp cirlärdä, bigräk tä şahitlar aqtiv qatnaşqanda, tänäfes waqıtı şulay küñelle, matur bulıp uza da.

Tänäfestä uynala torğan uyınnar.

Yäş parnı qaysı yaq tizräk täbrikli?

Yänäşä taburetqalarğa, beraz ara qaldırıp, yäş kiäw belän yäş käläşne utırtalar. Alar yanına, berber artlı basıp, ike yäşlär törkeme tezelä. Här törkemneñ ber başı yeget yäki qız yanında, ikençe başı isä uñ yäki sul yaqqa taba suzılıp kitärgä tieş. Häm tağın ber şart: törkemnärdä uyında qatnaşuçılar sanı üzara tigez bulırğa tieş.

Signal bulu belän, uyın başlanıp kitä. Här ike yaqtağılar da urındıqta utırğan yäş kiäw belän käläşne täbrikläp, ber-ber artlı härqaysınıñ ike bitennän übä başlıylar. Berse tiz genä übä dä, çitkä taypılıp, ikençesenä yul birä, ikençese - öçensesenä... Şul räweşle uyın, qızu-qızu barıp, tiz arada tämamlanıp ta quya. Qaysı törkem aldan beterä, şul yaq ciñgän bula.

Qurçaq kienderü

Yäşlär tigez zurlıqtağı ike törkemgä bülenä. Bolar qarşındağı taburetqalar östenä yäki şunda toruçı östälneñ ike başına ike zur qurçaq yatqırıp quyalar. Yannarındağı paqetlar östenä isä qurçaqlarnıñ kieme öyelä: külmäge, trusiğı, başlığı, qoftası yäki qamzulı, oyıqbaşları, tufliläre häm pältosı. Här törkemdäge keşelär sanı da şuşı kiemnär sanına tigez bulırğa tieş.

Qomanda buluğa, bolar, ber-bersen almaştırıp, qurçaqnı kienderergä totınalar. Härkem kiemnärneñ bersen genä kiderä. Qaysı yaq aldan kienderep beterä, şul törkem ciñüçe dip tabıla. İke törkem yarışına qorılğan mondıy uyınnar tağın da qızıqlıraq çıqsın öçen, törkemnärneñ berse qız yağı, ikençese yeget yağı qunaqlarınnan da tözelä ala.

Qaysı törkemneñ qostyumı originälräk?

İke-öç keşedän toruçı yarışta qatnaşa torğan här törkemgä berär törgäk tualet qäğäze birelä. Şuşı töp "tözü" materialına östäp, yarışuçılar waq-töyäk yärdämçe äyberlär dä qullana alalar. İcadi qonqursnıñ şartı - älege qäğäzne häm, kiräk tapqanda, qayber yärdämçe materiallar da faydalanıp, aralarındağı (törkemdäge) beräwne üzläre saylağan originäl qostyumğa kienderü, yağni anı nindider obraz qıyafätenä kertü.

Tabiği inde, törle qostyumnar uylap çığarıp, törle obrazlar tudırırğa mömkin. Şundıylardan mäsälän, başlığı qoş qawrıyları kebek tırpayıp tora torğan itep eşlängän häm itägenä qäğäz çuqlar tağılğan indeyes, yäki başınnan baltırına qädär ike yaqlap şarf kebek asılınıp toruçı şundıy uq "qawrıy" kiemle qäbilä başlığı; ber yaq iñsäsennän tezenä qädär "tuqıma" yäki "kün" ölgelär salınıp töşkän häm bil turısında şunıñ östennän arqılığa qayış kebek itep qäğäz uralğan Rim senatorı (yäki legionerı); başına qäğäzdän eşlängän papaxa kigän häm bil "qayışına" qıyğaçlap cibärelgän kükräk "qayışı" elekterelgän, ozın "mıyıqlı" qazaq atamanı; qäğäzdän ürelgän şnurları asılıp toruçı parad qostyumı häm qäğäz beretqa kigän desantnik; yözenä häm tänenä totaş aq itep qäğäz uralğan häm borını turısına kişer qıstırılğan qar babay; qäğäzdän ürelgän ike tolımı tubıqqa qädär töşep toruçı "Tolımnar qonqursı"nda ciñep çıqqan qız h.b.

Törle obrazlarğa bäyläneşle qostyum-kiemnär qonqursında ciñüçene (qatnaşuçılar küp bulsa, ikençe häm öçençe urınnarnı aluçılarnı da) tamaşa qıluçı qunaqlarnıñ tawış birüenä qarap bilgelärgä mömkin.

Biäläy aşa külmäk izüen eläkterü

Yarışırğa berniçä keşe çığa. İzüle külmäktän bulğan yegetlär üz külmägendä qala. Barı ğalstuğın salıp, izüendäge töymälären genä ıçqındıralar. Uyında qatnaşuçı başqa kiemnän bulğan ber-ike yegetkä yäki qızğa isä kieme östennän izüle külmäk kiderelä. Bolardan tış, yarışuçılar barısı da ber qulına bäylägän yäki tegelgän biäläy kiälär. Signal bulğaç ta, alar şul biäläyle qulları belän izü töymälären berämläp eläkterergä tieşlär. Biäläy aşa monı eşläw bik tiz genä barmıy. Kem berençe bulıp eläkterep beterä, şul ciñüçe bula.

Kem närsägä sälätle?

Uyında qatnaşuçılar tügäräk yasap basalar. Ğarmun uynap torğanda, quldan-qulğa ber alma cibärelä. Muzıyka tawışı kinät tuqtalğanda alma kem qulında bula, şul uyınnı alıp baruçığa üzeneñ ber äyberen (säğäten, qulyawlığın, tarağın, közgesen, pomadasın, mobil telefonın h.b.) birä. Küpmeder äyber cıyılğaç, bolarnıñ iälärennän üze telägän ber sänğät nomerı başqarttıralar yäki berär hönär kürsätterälär. Äytik, cırlaw, biyü, şiğer söyläw, tege yäki bu temğa mäkäl tabıp äytü, mäzäk-anekdot söyläw, foqus kürsätü, tege yäki bu quşılğan rol'gä kerü, şul isäptän törle xaywan yäki qoş-qort tawışı çığaru, söygäneñneñ portretın yasaw, söygäneñä berençe tapqır mäxäbbäteñne, yaratuıñnı añlatu. Şunnan soñ ğına härkemgä alınğan äyberen kire qaytarıp birälär. Uyın cıyılğan äyberlär (fantlar) birelep betkänçe däwam itä.

"Tämle tamaq" isemenä kem layıq?

Uyında qatnaşırğa teläk beldergän berniçä keşe çığarıla häm artqa borıp, qulları bäylänä. Qullarnı, quşırıp, artta totarğa da yarıy. Allarındağı östäl yäki berär biegräk äyber östenä isä, ara qaldırıp, uyında qatnaşuçılar sanınça qäğäzle qonfetlar tezep quyıla. Uyın başlanuğa ämer bulu belän, bolar awızları belän baş-başları borılğan qäğäz fantiknı sütärgä häm açarğa, cayın tabıp, eçendäge qonfetnı aşarğa tieşlär. Kem iñ aldan şuña ireşä, şul "tämle tamaq" dip iğlan itelä.

Çäç çuqları yasaw ostalığı Jiräbä salıp yäki üz teläge belän berniçä qısqa priçesqalı qız tügäräk urtasındağı urındıqlarda urın ala, yäisä çügäläp utıra. Alar yanına yänä şul uq sanda dus qızları yäki teläk beldergän yegetlär çaqırıla. Bolarnıñ härqaysına çäç çuqlarına yäki tolımnarğa kidertelä torğan tügäräk rezinqalar birelä. Uyın başlanu belän, älege çaqırılğan qızlar häm yegetlär üzläre yanındağı qızlarnıñ çäçlärenä, totam-totam ayırıp, ber-ber artlı rezinqalar urıy başlıylar. Kem bilgele ber waqıt eçendä kübräk çuq yasıy, şul ciñep çığa häm yuğarı däräcäle "Maturlıq salonı"nda eşlärgä layıqlı" digän bäyälämä ala.

Eläktergeçlär qayda?

Uyında qatnaşuçı öç-dürt keşeneñ küzlären bäylilär. Şulqädär uq keşeneñ kiemnärenä häm tänenä isä küp kenä ker qıstırğıçları eläkterelä. Uyın başlanuı iğlan itelü belän, küzläre bäyle uyınçılar bolarnıñ kiemenä häm qolaq-borın kebek urınnarına eläkterep quyılğan qıstırğıçlarnı, qulların öskä-asqa taba yörtä-yörtä, ezli häm cıya başlıylar. Aldan bilgelängän waqıt eçendä qaysı uyınçı kübräk qıstırğıç cıya, şul ciñüçe dip tabıla.

"Alma peş, awızıma töş" kenä tügel

Bu isem astında ike uyın berläşterelep taswirlana. Lyustrağa yäki arqılı tarttırılğan cepkä (neçkä bawğa) berniçä alma elenä. Alarnı yarışırğa çaqırılğan yäşlär ürelep aşarğa tieş. Almalar buy citmäslek yuğarılıqta elengänlektän, yarışuçı yäşlärne kütärergä, dimäk, alarğa yärdäm itärgä dusları da çaqırıla. Üz aldındağı yaq-yaqqa çayqalıp, uynaqlap torğan almanı, cayın tabıp, kem tizräk aşıy, şul par ciñüçe bula.

Alma aşaw uyınınıñ wariantı da bar. Bu oçraqta almanı turap, kisäk-kisäk itep yarışuçılar aldına quyalar. Älege kisäklärne mömkin qädär azraq waqıt eçendä aşaw öçen yarışqanda, yäşlär qulların artqa quşırıp torırğa tieş.

* * *

Mäclesneñ ikençe öleşe başlanır aldınnan, yağına qarap, törle macaralar bulıp alırğa mömkin. Mäsälän, käläşne yäki anıñ ayaq kiemen urlap yäşerü, ya bulmasa alarnıñ urının alu. Bu xällärdän barı aqça tüläp, yä nindider cäza ütäp, yäki yuğalğannı ezläp tabıp qına çığıp bula. Şuşı macaralardan soñ, qunaqlar utırışıp betkäç, tamada qabat üz wazifalarına kereşä.

Alıp baruçı. Cämägät, minem qulımda - şırpılar qadalğan alma. Enäläre tırpayıp torğan kerpegä oxşasa da, ul ızğış alması tügel, ä mäxäbbät alması. Xäzer min anı Aydar belän Ğäliägä biräm. Ber-berlärenä nindi nazlı, irkäläw süzläre belän endäşerlär ikän - şırpılarnı berämläp ala-ala, bezneñ alda almaş-tilmäş şundıy süzlär äytsennär äle. Mäxäbbät alması nurlı awra tudırıp, därt-därman östäp torsın üzlärenä.

Yäş kiäw belän yäş käläş, nazlı yılmayıp häm bersen-berse uzdırıp, matur süzlär äytä başlıylar: sanduğıçım, börketem, kübälägem, arslanım, appağım, yöräk mayım, maturım, aqıllım...

Uyını-çını bergä quşılğan älege tamaşa tämamlanğaç, alıp baruçı mäclesneñ ikençe yartısındağı söyläwlärne açıp cibärä. Häm berençe tostnı Ğäliälärneñ (Aydarlarnıñ) irle-xatınlı kürşelärenä birä.

Tabındağılar, tatar tuylarında qabul itelgänçä, bersennän berse tämle rizıqlar belän sıylanuların däwam itälär, aşıy-eçä tıñlıylar. Qızıqlı yäki küñellärenä xuş kilgän urınnarda, xuplaw süzläre äytep, därräw köleşep alalar. Alıp baruçı söylärgä teläk beldergän çirattağı keşegä süz birä.

Şahit yeget. Xäzerge yäşlärneñ belmägäne yuq. Aydar belän Ğäliäbez ğäilä tözügä dä tomana bulıp tügel, ä ğäilä tormışınıñ neçkäleklären üzläşterep alındılar. Alar ikese dä "Yäş ğäilä" qursların tämamladılar häm diplom aldılar. Xäzer min sezne Ğäliägä birelgän diplom belän tanıştıram.

Diplom

Bu diplom Zaripowa Ğäliä İskändär qızına birelä. 2007 yılnıñ 19 ğinwarında ul "Yäş ğäilä" qursların uñışlı tämamladı. Däwlät qomissiäse qararı nigezendä aña "uñğan xatın" belgeçlege birelde.

Däwlät imtixannarı bilgeläre:

Däwlät qomissiäse räise: Quşyöräqowa

Särkätip: Biqütkerowa

Şahit qız. Ä min xäzer sezne Aydarnıñ diplomı belän tanıştırasım kilä. Aña däwlät qomissiäse tarafınnan "buldıqlı ir" belgeçlege birelgän. İmtixan bilgeläre tübändägeçä:

Däwlät qomissiäse räise: Çınirbayıv

Särkätip: Aldatmasov.

Tekstlarnı uqıp çıqqaç, şahitlar, qulların qısa-qısa, yäşlärgä diplomnarın tapşıralar.

Alıp baruçı. Cämägät, bezneñ arada bügen Aydarğa käläşe yanına kerü öçen qırıqmasa-qırıq kirtäne ciñärgä, sirat küperen ütärgä yärdäm itkän kiäw yegetläre utıra. Şiğerneñ kättäse, poetik bombı axırğa turı kilgän kebek, bu yegetlärne dä min yüri axırğa, mäclesneñ ikençe yartısına qaldırdım. Aña qarap qına uqaları qoyılmas dip uylıym. Alar kön buyına Aydar belän Ğäliäneñ tän saqçıları buldılar, zağsta da, annan soñ da yäşlärebezgä cil-yañğır tidertmädelär. Xätta könläşep bozulardan, küz tiyüdän saqladılar. Xäzer min bik teläp süzne sezgä biräm, kiäw yegetläre. Teläkläregezne cır-şiğer belän dä äytä alasız.

«Şahitlar oyıştıra torğan uyınnarnıñ çirattağısı -yäş kiäw belän yäş käläşne ant itterü. Tabiği inde, vraçlar yäki soldatlarnıñ ant itüe yoğıntısında tuğan bu uyın-yola da tuy moxitenä, mäcles şartlarına yaraqlaştırılıp başqarıla. Yumor belän suğarılğan tekstlarnıñ tözeleşe isä proza räweşendä dä, şiğri formada da bula ala.

Şahit eget. İptäşlär, yazıp ta, tel belän dä añlatıp bulmıy torğan ber moğciza bar: keşe ğaşıyq buldımı, küñele qanatlana, xätta şiğer yaza başlıy. Ber-berenä mökibbän kitep ğaşıyq bulğan Aydar belän Ğäliäneñ dä şağirlek säläte açıldı bit. Çın ägär! İrtän üzlärenä: "Mäcles aldında ant itäsegez bar, tekstların aldan uylap quyığız" - digäç, "eh" digänçe şartlatıp, şiğer yazdılar da taşladılar.

Şahit qız. Xäzer şul yazğan tekstların üzlärennän uqıttırabız. Mä, Aydar, monısı sineñ ant tekstı, monsı, Ğäliä, sineke. Uqıp cibäregez.

Yäş kiäw (tamaq qırğalap, tantanalı tawış belän):

Şahit yeget. Bu tekstta äle barısı da äytelep betmägän. Minem alda Aydar: "Otes-geroy bulaçaqmın, Ğäliädän kimendä 10 bala taptıraçaqmın!" - dip tä ıçqındırdı.

Şahit qız. Birsen Xoday! Ä xäzer inde şiğri antıñnı sin uqı, Ğäliä. Barısı da işetsen - qıçqırıp uqı.

Antlar uqılıp betkäç, şahitlar, muzıyka uynap torğanda, tantanalı itep, yäşlärneñ muyınına istälek medälläre tağalar. (Mondıy medällär zaqaz belän grawyura mastersqoyında metalldan eşlätelä, yä bulmasa tösle qalaynı çükep, yäki ağaçnı köyderep laqlaw yulı belän quldan yasala. Ägär medällärgä yäş ğäiläneñ familiäse, kiäw belän käläşneñ isemnäre, niqaxlaşu datası häm urını da yasalsa, tağında şäbräk bula.)

Alıp baruçı. Minemçä, xäzer cırlaşıp utırırğa waqıt citte. Küptän inde cırlarğa küñellär aşqınıp, tellär qıçıtıp tora. Cırlamağaç ta kölmägäç, bu dönya nigä yarıy?! Başta Zifa Basıyrowa zamanınnan uq kilä torğan traditsion "Tuy cırı"n cırlarğa täqdim itäm. Barıbız da belä dip uylıym.

Qunaqlar alıp baruçınıñ täqdimenä bik teläp quşılalar häm şahitlar taratıp birgän tekstlarnı qullarına alalar. (Kümäk räweştä başqarılaçaq cır tekstların, aldan uq kompyuterda cıydırıp, cırlar aldınnan ğına öläşep birü uñaylı.)

Alıp baruçı. Äydä, ğarmunçı tuğan, sızdırıp cibär tälyänıñnı (bayanıñnı).

Qunaqlar, kümäkläşep, ğarmun tawışına quşıla. Öy eçen (zalnı) tutırıp, cır ağıla başlıy. (Xalıq köye, G.Zäynaşewa süzläre).

Qunaqlarnıñ berse. "Kilen töşkändä" digän cır da bik matur bit. (R.Yäxin köye, R.Miñnullin süzläre). Süzlären dä, köyen dä beläbez. Belmäwçelär bulsa, anıñ tekstı da qulıbızda bar. Äydägez, kütärep alsağız, min başlıym.

Kümäkläşep cırlaw şul räweşle matur bulıp däwam itä. Ber cırnı ikençe cır almaştıra. Bigräk tä tuy repertuarınnan töşmiçä cırlana torğannarı berdäm yañğırıy. Şundıy cırlarnıñ tağın berse - "Ayırılmağız" digän cır. (Ç.Zinnätullina köye, G.Zäynaşewa süzläre). Cır-muzıyka belän äsärlängän qunaqlar cırlawların däwam itälär. Kütärenke rux häm ahäñ stixiäse böten qunaqlarnıñ küñelen biläp ala. Tabında yarışa-yarışa cırlaşu, moñ-cır belän xozurlanu xaläte barlıqqa kilä. Şuşı xalätkä bäyle räweştä qunaqlar, üzläre dä sizmästän, aqrınlap qara-qarşı cırlaşuğa küçälär. Dimäk, dürtyüllıq isemsez qupletlarğa - tabın (mäcles) häm qoda cırlarına çirat citä. Olılar qatnaşqan tabında mondıy cırlar ayıruça yaratıp cırlana, çönki mäclesneñ maqsatına häm tabın ruxına turı kilgän cır ürnäkläre ğäcäyep küp. Basmadan basma yasıyq, Yefäktän tasma yasıyq, Cıyın qodalar cıyılışqan, Cırlaşıp küñel açıyq.

Dürtyüllıq cırlarnıñ ber öleşe turıdan-turı yäş parlarğa bağışlanğan. Mäclestä ber-ber artlı alar da yañğırıy.

Belgän qunaq waqıtında kitär digändäy, ayırım qunaqlar awızınnan qaytırğa waqıt citkänen beldergän cırlar da çığa başlıy.

Şulay itep, mäcles axırına yaqınlaşa. Ämma qunaqlar taralışqançı, alıp baruçı, olılap, aş-su äzerläwçelärne tabın yanına çaqırıp çığara. Alarnı maqtıy-maqtıy, qunaqlar isemennän räxmät süzläre äytä. Ägär şunda yäşlär isemennän üzlärenä nindider büläk tä birelsä (mäsälän, fartuq-alyapqıç, qosınqa-yawlıq, matur itep tegelgän çäynek qaplawıçı, çäy-qonfet), bigräk tä yaxşı bula.

İñ axırda alıp baruçı süzne, käläş häm üz isemennän äti-änilärenä, qunaqlarğa, şahitlar häm tamadağa räxmät äytü öçen, yäş kiäwgä birä.

Yäşlär tuyı

Yäşlär mäclesendä isä berniçä tänäfes yasaw isäbenä uyınnarnı da, cır-biyülär häm tansılarnı da bermä-ber diärlek arttırıp bula. Şulay uq ozın-ozın şiğri tekstlarnı da mondıy qompaniä ciñelräk qabul itä. Menä şuşı üzençäleklär yäşlär mäcleseneñ yözen bilgeli dä inde.

Alıp baruçı yeget. Qäderle qunaqlar, yaqın duslar, xörmätle tuğannar! Bügen bez monda bäxetle yoldız astında tuğan yäş ğäiläneñ - Aynur belän Güzälneñ (şartlı isemnär) tuy mäclesenä cıynaldıq. Barıbıznıñ da küñelläre kütärenke, yöräklärebez yäş parnı qotlarğa, uyın-tamaşalarda qatnaşırğa cilkenep tora. Äydägez, şuşı kürkäm tabın yanında Aynur belän Güzälneñ küñellärendä qalırlıq matur süzlär äytep, sayrap-cırlap, uynap-kölep utırıyq.

Aynur! Ciläk bulıp peşkän, roza göle bulıp çäçäk atqan qız biräbez siña. Şuşındıy matur, söykemle, aqıllı qız üstergännäre öçen, Güzälneñ äti-änisenä bezdän dä, sineñ isemeñnän dä meñ-meñ räxmät. Näfis gölne - Güzälebezne sin sulıqtırma, sarğaytma, berqayçan da qorıtma, ä aña ciläs cil dä, şifalı yañğır da bula bel. Bezdän teläk şul sezgä, duslar.

İkençe bulıp süzne şahit qız ala. Ul da üzeneñ qotlaw süzen häm teläklären şiğri sälam belän äytep birä.

Alıp baruçı qız. Tawdan barı taw ğına mähäbäträk bula ala. Äytäse kilgän teläklärne dä ayıruça matur, ilhamlı itep barı şiğer tele belän genä äytep buladır. Tuyda qırmısqa da qanatlana digändäy, min dä eçemdägelärne qanatlı süzlär aşa citkermäkçe bulam.

Alıp baruçı yeget. Xäzer qunaqlarnı tabında üz-üzlären totu qağidäläre belän tanıştırıp kitäbez.

1. Üzeñne öydäge kebek xis it, tik qunaqta ikäneñne onıtma.

2. Naçar käyefeñne işekneñ tege yağında qaldırıp ker. Tabında qoş totqan kebek şatlanıp, awızıñnı yırıp utır.

3. Näfesegez çatı häm yazwa çire açıludan saqlanığız. Tost äytälär dip kenä, salğan ber boqalnı töbenä qädär tüntärep baru yünlelekkä kitermi.

4. Tawış yarılarıña xuca bula bel. Qunaqlarnıñ qolaq pärdäsen tişärlek yäşelle-zäñgärle tawışlar çığarıp utırma.

5. Kürşegezne üzegezneñ xatınığız belän butıy kürmägez. İsegezdän çığarmağız: kürşe tawığı qaz bulıp, kürşe xatını qız bulıp kürenä ul.

6. Xatınığız botığıznı çemetkän yäki ayağığızğa basqan oçraqta qıçqırıp cibärmäskä, ä "appağım" dip übep alırğa.

7. Başqalarğa härçaq quşılıp cırla, belmägän täqdirdä awızıñnı açıp utırsañ da yarıy.

8. Küz aldıñ tomalana başlıy ikän, ber keşeneñ öç bulıp kürenä başlawın kötmä. Başqalarğa sizdermi genä öyeñä tayu yağın qara.

9. Mäcles waqıtında kiäw belän käläşne yödätep yörü, tänäfestä alarnı çat-çat übü häm qoçaqlaw qatğıy räweştä tıyıla.

Mäcles däwam itä. Alıp baruçı şahit qız berençe itep süzne kiäw häm käläşneñ yäş tuğannarına - qoda-qodaçalarğa birä.

Alıp baruçı yeget. Xörmätle duslar! İğtibarığızğa ber belderü. Menä yäşlärebezgä zağsta yazılışqanda birelgän häm älegä başlanmağan ğäilä älbomı. Anıñ berençe bitenä, üzara totaştırıp, tuy baldaqları yasalğan. Ä ikençe bitenä Aynur belän Güzäl bergäläp töşkän fotoräsemnären yabıştırırlar. Qızıqlı ber istälek bulıp qalsın öçen, min bu älbomnı şuşı mäclestä başlarğa täqdim itäm. Öçençe, dürtençe häm, ägär citmäsä, bişençe bite dä -bezneke, yağni qunaqlarnıqı. Härkem teläklären häm monda äytergä ölgermägännären, ber-ike cömlä belän bulsa da, şunda da yazıp qaldırsın ide. Ruçqası -eçendä. Tänäfes waqıtında yazsağız da yarıy.

Çirattağı süz yäş kiäw belän yäş kilenneñ urtaq dustına birelä.

Süz birelgän yeget. Min çığışımnı Şäreq riwayate belän bäylisem kilä. Yäşägän, di, bulğan, di, öç kilen. Şuşı öç kilenneñ ğäiläläre belän bergäläp zur yortta bäxet tä yäşägän, di. Bäxet berzaman kitärgä uylağan häm olı kilen yanına kilep: Min sezneñ ğäilädän kitärgä buldım, telägän äybereñne sora, -digän. Olı kilenneñ ällä ni ise kitmägän. Kitsäñ, kitärseñ inde, miña üz ğömeremä citärlek baylıq qaldır da dürt yağıñ qıybla, digän. Bäxet kilenne baylıqqa kümgän dä, monıñ ğäiläsennän bötenläygä kitep barğan. Bäxet kitkäç, närsä bulasın añlıysız inde.

Bäxet ikençe kilen yanına kilgän. Sezneñ ğäilädän kitärgä buldım, telägän äybereñne sora, digän. Urtançı kilen dä aptırap qalmağan. Miña üz ğömeremä citärlek aqça qaldır, annan kitsäñ dä yarıy, digän. Bäxet kilenne aqçağa kümgän dä kitep barğan.

İnde ul öçençe kilen yanına kilgän. Min sezneñ ğäilädän kitärgä buldım, telägän äybereñne sora, digän. Öçençe kilen äytkän: Bez sin bulğanğa bäxetle yäşägän idek. Sine ber dä cibäräsem kilmi. İnde bik kitäseñ kilä ikän, irem belän ikebezgä üz ğömerebezgä citärlek sälamätlek häm tigez mäxäbbät qaldır, digän. Bäxet kilengä qarap torğan da: Ay-hay! Sin minnän bik küp närsä sorıysıñ. Bolay bulğaç, min kitmäm inde, sezneñ belän genä qalırmın, dip cawap birgän.

Menä şuşı riwayättäge sıman, sin, Güzäl, ğäilägezgä olı bäxet alıp kil. Bäxet ğäilägezdän berqayçan da kitmäsen, sälamätlegegez dä, mäxäbbätegez dä taşıp torsın. Qalğanı - baylığı da, aqçası da üz waqıtı belän kiler.

Yänä ber qız keşe tost äytkännän soñ, alıp baruçılar telegrammalar häm xat-otkrıtqalar uqunı oyıştırıp alalar. Annarı tağın näwbättäge keşe süz ala.

İke-öç keşe söylägän sayın, alıp baruçılar arağa yaña uyın kertep cibärälär. Çirattağı uyın - yäş kiäw belän yäş käläştän intervyü, sorawlarğa cawap aluğa qorılğan tamaşa. Arı taba isä -süz sorağan kiläse keşeneñ tostı. Şiğri tostlar bersennän-berse matur, küñelgä yatışlı bulğan kebek, alda söylängän riwayät şikelle, fol'klor belän bäyläneşle tost-notıqlar da bik matur täesir qaldıra.

Süz birelgän qız. Minem bik xikmätle häm ğıybrätle legenda-xikäyät işetkänem bar. Atabız Adäm berwaqıt Alladan: "Nişläp sin Xawanı şulay matur itep yarattıñ?"- dip sorağan, di. Allahe Täğälä "sin anı yaratsın öçen" dip cawap birgän. Adäm yänä: "Ä nişläp sin anı şulay tilemsäräk itep yarattıñ?" - dip soraw birgän. Allahe Täğälä "ul sine yarata alsın öçen" dip cawap qaytarğan, di.

Menä küräsezme, xatın-qızlarğa çibärlek Allanıñ üze tarafınnan birelgän. Ägär bezdä beraz tilelek tä bar ikän, ansı inde - sez irlärneñ kimçeleklären kürmäs öçen birelgän sıyfat. Xalıq äytmeşli, kiräk çaqta ğäilädä suqır da, sañğıraw da bula belergä kiräk. Tatulıq häm tigezlek telim min sezgä, Aynur häm Güzäl! Ber-beregezgä yul quyıp, çökerdäşep kenä yäşägez.

Qunaqlar, küñelle ğapläşä-ğapläşä, sıylanuların däwam itälär. Salqın aşlar yanına birelgän toqmaçlı aşnı (yağına qarap, pilmän dä bulırğa mömkin) maqtıy-maqtıy aşıylar. Tostlar belän uyın-tamaşalarnıñ almaşınuı da üz cayına däwam itä.

Alıp baruçı yeget. Qäderle qunaqlar, äydägez äle tağın ber uyın uynap alıyq. Bu uyın "Peşmi qalğan mäxäbbät cırları" dip atala.

Sezneñ bu şäp cırnı işetkänegez bardır. Ä xäzer şuşıña oxşağan cırnı - bälki bezneke tağın da maturraq çığar - bez üzebez icat itärgä tieş. Şartı bik ğädi: tabınnıñ ike yağına min menä şuşı ike qäğäz biten cibäräm. Härqaysığız şunda başığızğa kilgän yäki üzegez belgän mäxäbbät cırınnan ber yul yazasız, annarı şul turın kürsätmiçä bökläp, kürşegezgä biräsez. Kürşegez dä şulay eşli. Soñınnan inde, älege qäğäzlär tabınnı äylänep çıqqaç, bergäläşep tudırğan şedevr cır belän bergäläp tanışırbız.

Mäclesneñ täwge öleşe tämamlanır aldınnan, yäş kiäw belän yäş käläş arasında eş-wazifa büleşü uyın-tamaşası ütkärelä. Häm şunıñ artınnan uq, alıp baruçılarnıñ berse belderü yasıy.

Alıp baruçı qız. Berençe tänäfeskä çıqqançı, qunaqlarnı bügenge könneñ, döresräge şuşı başlanğan tönneñ hawa torışı belän tanıştırıp alıyq äle.

"Bügen Möslim rayonınıñ İske Wäräş awılında (şartlı isem) şampanskiy häm şärab belän quşılğan yäşenle yañğır (yüeş qar) yawuı kötelä. Waqıtı-waqıtı belän, köçle cil iskän uñayda, berniçä çaqrımğa muzıyka häm cır tawışları işetelüe ixtimal. Tönge säğät unikelärdä çama belmiçä eçä torğannarnıñ küz alları tomalanır, ayaq aslarında cir teträr, yullar bik tayğaq häm käkre-bökre bulır. Qırıq gradusta et tä oyasınnan çıqmıy. Qırıq gradustan saqlanığız. Bağanalar qoçaqlap, stenalarğa totına-totına yörerlek xälgä citä kürmägez. - Rayonnıñ meteoroloğiä stansiäse".

Yäşlär küñele cilkençäk, gel uynaqlap tora bit inde. Tänäfes waqıtında da törle qızıqlı uyınnar oyıştırıla. Şulay uq biep-cırlap alırğa da cay tabıla.

Yaldan soñ mäcles qabat üz ritmına kerä. Tabınğa "ikençe aş" itep birelä torğan turalğan it yäki başqa törle itle rizıq kilä. Yañadan uyın-kölke, şayarışıp söyläşülär, süz-tost äytülär mäclesneñ canlı manzarasına äwerelä.

Yaña tost äytüçe qız. Çülmäkçedän kürmäkçe digändäy, qarşı kilmäsägez, min dä qotlawımnı, teläkläremne şiğer belän äytäm äle. Şiğer tele -ğaşıyqlar tele, dilär bit. Dimäk, Aynur belän Güzälneñ quş yörägenä ayıruça yata torğan tel.

Yaña tost äytüçe yeget. Bügen - beregez qoyaş, ikençegez ay kebek ike ğaşıyqnıñ tañnarı quşılğan, cannarı berläşkän kön. Can yaratqan, küñel tartqan yar ber genä bula ul. Waqıtında tabışqansız, waqıtında qawışqansız, inde niqaxığıznı küz alması kebek saqlağız, tuyda yawğan teläklärne aqlağız. Tönnäregez tınıç, räxät uzsın, könnäregez yaqtı, yegärle bulsın. Öyegezdä härçaq bala-çağanıñ şatlıqlı çır-çuı yañğırap torsın. Par qanatlı, quş yöräkle bulıp ğömer kiçeregez.

Alıp baruçı yeget. Ä xäzer, qäderle qunaqlar, yaña uyın uynarğa çirat citte. Bez sezgä menä şuşı qurçaqnı biräbez. Muzıyka uynağanda ul sezneñ arada quldan-qulğa yörsen. Muzıyka tuqtağan çaqta qurçaq kem qulında qala, şul älege qurçaqnıñ berär ciren übärgä tieş. Annarı ul uñ yäki sul yaq kürşeseneñ dä şul ciren übä. (Aldan kileşü buyınça, älege qızıqlı, ämma çeterekle, näzaqätle eşne qulında qurçaq qalğan keşeneñ ber kürşesenä dä yöklärgä bula. Yağni baştağı keşe qurçaqnıñ qaysı ciren übä, anıñ üzen dä kürşese şul cirennän übärgä tieş bula).

Uyınnan soñ, ğädättägeçä, qunaqlarğa süz birülär, söyläwlär, qotlaw notıqları. Şular arasında, mäclesneñ qayda ütkärelüenä qarap, öçpoçmaqlar belän şulpa, yäisä tatarnıñ ataqlı rizığı - it bäleşe dä birelergä mömkin. Çönki mäclestä aşnıñ - üz urını, süzneñ - üz urını.

Süz birelgän çirattağı yeget. Qäderle Aynur häm Güzäl! Bügen sezneñ keşe ğömerendä ber genä bulırğa tieşle niqax tuyığız. Dönyanıñ iskitmäle säyer häm serle küreneşläre bar. Xoday başta utnı yaratqan, di. Ämma iñ dähşätle utnı da su sünderä. Şul sunı, däryälarnı isä ir-yegetlär genä tuqtata yäki awızlıqlıy ala. Ä menä ut-sularnı kiçkän ir-yegetneñ yörägen xatın-qız yılmayuı ğına eretä, äsir itä aladır. İke qayın quş bulıp üssä, yafraqları da quşılıp şawlaşa, ike çibär bergä quşılsa, yöräkläre bergä tibä, quş bula. Yöräkläregez yöz yäşkä qädär bergä tipsen, qäderle duslar!

Süz birelgän çirattağı qız. Qäderle duslar! Äle kiçä genä sezneñ härqaysığız ayırım "min" ide. Ä menä bügennän başlap "min" diäse urınğa sez torğan sayın yışraq "bez" diärsez, çönki sez ir belän xatın buldığız, ğäilä tözedegez. Alda - ozın tormış yulı. Ul yul şoma ğına bulmas, törle sikältälär, qarşılıqlar da oçrar. Qaşıq-ayaq şaltırap alğan çaqlar da bulır. Läkin sez nıq bulığız, bireşmägez. İkeñ ber bulğanda, şatlıqlarnı da, qayğılarnı da bergä büleşkändä genä ğäilä çınığa, ciñügä, çın bäxetkä ireşä.

Näwbättäge uyın-tamaşa waqıtı citkäç, alıp baruçı qız urınınnan kütärelä. Qulında - imçäk balası kieme.

Alıp baruçı qız. İptäşlär, minem qulda ike törle "polzunoq". Sez alarnı tuaçaq balanıñ simwolı, cenes bilgese dip uylağız. Zäñgäre - ir bala simwolı, ağı - qız balanıqı. Xäzer min şularnı quldan-qulğa ike yaq rät buylap cibäräm. Kem yäş ğäiläneñ berençe balası malay buluın teli, şul üzeneñ teläk bülägen, azmı-küpme aqça räweşendä, zäñgär polzunoqqa sala, kem qız bala tuuın teli, aq polzunoqqa sala. Qaysı balanıñ kübräk telängänen büläklärneñ külämenä qarap bilgelärbez.

Polzunoqlar äylänep kilgäç häm alar eçenä salınğan büläk häm teläk aqçasınıñ küpmeşär buluı isäplängäç, qız bala teläwçelärneñ ciñgänlege bilgele bula. Şunda uq ber-ike "tekä" yeget kesälärenä tığılıp, aqça yançıqlarınnan östämä summa çığaralar.

- Ğäipläştän bulmasın, bez berençe balanıñ ir bala buluın telibez. Menä monısı aña kiläçäktä uyınçıq maşina alu öçen söyeneç büläge bulsın.

- Min dä keçkenä aqçalata bülägemne malay tuuın teläp, söyençe häm bäbäy aşı büläge itep biräm (qänägät yılmayıp). Yä, xäzer bezneñ teläk ciñdeme?

Muzıykäl tostlarnıñ mäcleskä üzenä ber yäm birgänlegen belgängä, alıp baruçı aldağı tostnı awılnıñ sanduğaçı dip yörtelgän cırçı qızğa birä. Häm aña, söyläw belän genä çiklänmiçä, yäşlärgä bağışlap cır cırlarğa da täqdim itä.

Cırçı qız. Söyekle awıldaşlarım Aynur häm Güzäl! Sezne çın küñeldän ğäilä bäyrämegez belän qotlıym häm ğömer buyı sanduğaçlarday sayraşıp, kügärçennärdäy görläşep, ber-beregezne quandırıp yäşäwegezne telim. Sorağaç, yalındırıp bulmıy. Fiker-teläkläremne cır belän dä belderäm. Cırnıñ yırtığı yuq digändäy, ğäip itmässez.(Şamil Qaşapovnıñ Sacidä Söläymanowa süzlärenä yazğan "Tuy cırı" başqarıla ).

Mäclesneñ ikençe öleşe ğäilä uçağın qabızu uyın-yolası belän tämamlana. Ul, ğädättä, öyläneşüçelär häm şahitlar qatnaşlığında ütkärelä torğan uyın-tamaşalarnıñ yuğarı noqtası kebek qabul itelä. Annarı inde - qabat tänäfes, qabat törle uyınnar däwam itä, şul isäptän bu yulı lotereyä ütkärelä.

Qunaqlar şulay uq disqoteqada cillänergä häm yarışa-yarışa biep alırğa da ölgerälär.

Lotereyä uyının mömkin qädär qızıqlı häm şayan itep ütkärergä kiräk. Monıñ töp şartı şul: oçsızlı waq-töyäk äyberlär dä bik qıymmätle otış itep täqdim itelergä tieş. Dimäk, başta ayırım qäğäzlärgä "qıymmätle" otış isemnäre yazıla häm, törep, berär sawıtqa salına. Ğarmun uynağanda älege sawıt quldan-qulğa yöri. Ğarmun kinät tuqtap qalğanda sawıt kem qulında bula, şul aradan ber qäğäzne (lotereyänı) ala häm anda yazılğan nomernı häm otış isemen qıçqırıp uqıy. Oyıştıruçılarnıñ berse paqettan yäki tartmadan ("arış" qapçığınnan) älege otışnı alıp birä. Lotereyälär betkänçe uyın şul tärtiptä däwam itä.

Otış isemnäre isä bolay kürsätelä ala: "Lotereyä №1. İñ soñğı marqalı qäter" (qäğäzdän yasalğan köymä); "№2. Kuxnya qombaynı" (bäräñge-yäşelçä qırğıç); "№3. Tuzan suırtqıç" (qanat yäki seberke); "№4. Tropik urmanda üskän meñ törle çäçäktän eşlängän bälzäm" (keçkenä şeşägä salınğan su); "№5. Sawıt-saba yuu maşinası" (yükä munçala); "№6. Tösle telewizor" (közge); "№7. Ciñel maşina" (uyınçıq tägärmäç); "№8. Misır patşası Tutanxamon piramidasınnan tabılğan papirus" (räsemle otkrıtqa); "№9. Mikrowolnovqa yäki mikrodulqınlı miç" (keçkenä batareyä); "№10. Sifrlı fotoapparat" (linza yäki küzlek pıyalası); "№11. Gimalai tawlarınnan kiterelgän roza çäçäkläre buqetı" (munça seberkese); "№12. Şäreq güzäle, Misır patşası xatını Nefertiti piramidasınnan tabılğan broşqa" (timer bulawqa); "№13. Ker yuu maşinası" (sabın); "№14. Tegü maşinası" (ceple enä yäki kätük); "№15. Persiä keläme" (çikkän qulyawlıq); "№16. Yaña tözelgän yorttan öç bülmäle kwartira" (açqıç); "№17. Zal öçen imän ağaçınnan eşlängän ğarnitur" (ağaç şaqmaq); "№18. Pensiägä çıqqaç, yäşlek mäxäbbäteñ turında roman yazar öçen, tılsımlı aqqoş qawrıyı" (qaz qawrıyı); "№19. Därt-därmannı yöz tapqır arttıra torğan eleksir" (daru ampulası); "№20. Söygäneñ yörägenä tup-turı yul sala torğan söydergeç bötie - çäç arasına qıstırırğa yäki qolaq artına bäylärgä" (dürtkä bäylängän qäğäz).

Qayber otışlarnı tapşırğanda "tägärmäçe bulsa, maşinası tabılır", yäki "enäse bulsa, maşinasın ğına tabu ällä ni awır bulmas" kebek süzlär dä äytergä mömkin. Häm tağın ber iskärmä: waqıtnı eqonomiäläw öçen, lotereyälärnı öläşep birergä, yäki ber-ber artlı sawıttan aldırırğa da bula. Otış äyberlärenä isä, nomer kürsätelgän ceplär tağıp, bilgele ber tärtiptä tartmağa tezep urnaştıru uñaylı.

Mäclesneñ öçençe öleşe başlana. Tabınğa yänä yaña rizıqlar kiterelä. Boları inde çäy yanına birelä torğan milli qamır aşları: göbädiä, çäkçäk, bawırsaq, qoş tele. Sıy-xörmät, dimäk, traditsion yola tärtibe buyınça däwam itä. Mäclesne alıp baruçılar da, ara-tirä genä bulsa qapqalap, söylärgä äle ölgermägän keşelärne söylätälär. Bu yulı alarğa tänäfes waqıtında, arqılığa-buyğa cep tarttırılıp, tabındağılarnıñ baş turısına, yäki artqı yaqtan stenağa elengän şarlar yärdämgä kilä. Älege uyında qatnaşuçı härkem, çiratı citkäç, üz turındağı şarnı şartlatıp, eçendäge qäğäzgä yazılğan birem-cäzanı ütärgä tieş.

Cäzalar mondıy: "Urındıqqa basıp, qullarımnı qanat itep qağa-qağa, öç märtäbä ätäç bulıp qıçqırasım kilä"; "Qulıñdağı keçkenä közgegä qarap, "illä çibär dä inde min", "min dönyanıñ äwliäse", "min awılıbıznıñ kendege" dip üz-üzeñne maqta"; "Cırlarğa digändä, miña ğına quşığız. Xäzer cırlap kürsätäm"; "Keşe ışanmaslıq yalğan söylärgä telem qıçıtıp tora. Tıñlağız, söylim"; 'Üzemnän tämle islär kilep torsın öçen, ber baş suğan yäki sarımsaq aşıym äle"; "Biyü digändä, min idändä. Biep kürsätim äle"; "Übü-qoçuğa min osta, menä, minnän ürnäk alığız"; "Minem belmägänem yuq, bur mäçe bulıp ta mırawlıy-miäwlıy beläm. Miäwlap kürsätimme?"; "Min käcä bulıp baqırırğa osta. Tıymasağız, säğätlär buyı baqıra alam. Xäzer baqırıp kürsätäm"; "Yäşlärne qotlap, min ike telem limon aşarğa da riza. Menä qarağız"; "Tizäytkeç yäki tel körmäkländergäç äytep kürsät"; "Ber mäzäk yäki anekdot söylärgä"; "Ägär sirk klounı bulsañ, tamaşaçılarnı niçek kölderer ideñ?"; "Nindi kimçelekläreñ bar - yäşermiçä, bäynä-bäynä söylä"; "Bar şunda - belmim qayda, alıp kil şunı - belmim närsä. Läkin näticäse tabındağılarnıñ küñelenä oşarlıq bulsın".

Älege uyınnan soñ töp iğtibar kümäkläşep cırlawğa yünältelä. Bersen-berse almaştırıp, yäşlärgä yaxşı tanış bulğan xäzerge zaman cırları ağıla başlıy. (Atap äytkändä, "Altın baldaq" - R.Näğimov köye, N.Qasıymov süzläre; "Tuy külmäge" - R.Axiärowa köye, N.Qasıymov süzläre; "Ayırılmağız" - Ç. Zinnätullina köye, G.Zäynäşewä süzläre. Süz uñayınnan tuy tabınında cırlana torğan başqa cırlarnı da östik: "Kübälägem" - tatar xalıq cırı; "Par baldaqlar" -F.Mortazin köye, Z.Wäliäxmätowa süzläre; "Äy, ikegez, ikegez" - tatar xalıq cırı; "Haman yaratam" - F.Xatıypov köye, Zölfät süzläre; "Almağaçları" - tatar xalıq cırı; "Börlegänem - ber genäm" - tatar xalıq cırı; "Canım jäl tügel siña" - tatar xalıq cırı.

Qunaqlar ike-öç cır cırlap alalar da tağın çäy kitertälär. Qaysıları isä, cır tınıp torğan arada, ballı şirbät eçä, ciläk-cimeştän awız itä. Annarı yänä cır quät ala. Ämma şahitlar kümäk cırlarnı yaña uyınnar belän aralaştırıp barırğa da onıtmıylar. Ayırım alğanda, kiäw belän käläşkä "Yäş ğäilä" qursların tämamlap "uñğan xatın" häm "buldıqlı ir" belgeçleklären alu turındağı diplomnarnı, bik küñelle itep, üzläre kiräk tapqan waqıtta tapşırıp alalar. Annarı inde, mäcles axırına taba, qunaqlar aldında yäşlärneñ üzara ant iteşü uyın-yolası uzdırıla häm alarğa istälek medälläre birelä.

Yäşlär mäclese aş-su äzerläwçelärgä räxmät äytü häm kiäwneñ üz ğäiläläre isemennän mäclestä qatnaşuçılarğa räxmät belderü çığışı belän tämamlana. İñ soñğı süzne, älbättä, alıp baruçılar äytä.

Qayber tuylarda, bigräk tä awıl cirlärendä, qunaqlarnıñ kiem-salımın yäşerügä bäyläneşle xikmätlär dä bulıp ala. Bilgele inde, küzläre töşkän häm yaqınnanraq tanışırğa telägän qodaçalarnıñ qofta-mazarın yäki ayaq kiemen yäş qodalar yäşerä. Qunaqlar taralışqanda, şul "yuğalğan" närsäne ezläşkän bulıp, qayber yegetlär üzlärenä oşağan qız belän nıqlap tanışıp ta kitälär. Uyınnan başlanğan eş qayçaqta xätta yaña ğäilä tuu, dimäk, yaña tuy belän tämamlana.

Ayırım töbäklärdä, elektän kilgän ğädät buyınça, şawlap ütä torğan tuy mäclesenä tuy alu (tuy kertü, tuy kütäreşü) yolası kilep yalğana. Berençe tuy mäclese qız yağında ütkän oçraqta, tuynıñ ikençe, öçençe könnärendä qoda-qodağıylarnı, çittän qaytqan qunaqlarnı qıznıñ yaqın tuğannarı aşqa ala. Tuy kiäw yağında bulğanda da, urını-urını belän, şuşı uq yola ütkärelä, yağni qız yağınnan kilgän olı qunaqlarnı da aştan-aşqa yörtü traditsiäse bar. Qayber awıl cirlärendä isä töp tuy mäclesennän soñ aştan-aşqa yörü çiratlap, yağni ber könne qız tuğannarında, ä ikençe könne kiäw yağında uzdırıla. Tuyğa alu, qunaqlarğa menä şulay qat-qat xörmät kürsätü, älbättä, tatarnıñ qunaqçıllığı, tuğan canlığı turında söyläwçe kürkäm küreneş ul.

Kilen töşerü

Kiäw yortına kilen töşerüneñ ike oçrağı bar. Berençe oçraqta yäş kilen ire yanına üzläre yortında tuy mäclese häm niqax töne ütkärelgännän soñ (yäisä, cirle yolasına qarap, ike-öç kön bergäläp qunğannan soñ) küçä. İkençe oçraqta isä yäş kiäw käläşen zağsta yazılışqan könne ük üz yortına alıp qayta. Läkin här ike oçraqta da kilen töşerü tärtibe nigezdä ber törle. Ayırma zur bulmağan cirle üzençäleklärdä genä.

Kiäw yortınıñ qapqası aldına (yäki podyızd töbenä) yäş kilenne qarşılarğa dip qartı-yäşe cıyılğan. Menä ber mälne uramnıñ ikençe başınnan tuy maşinalarınıñ (tuy atlarınıñ) kilgäne kürenä.Tösle lentalar häm şarlar belän bizälgän qapqanı malaylar, qortej yaqınlaşuğa, kierep açıp quyalar. Maşinalar, qıçqırta-qıçqırta, işeğäldına ütä. Kiäw, qapqa açuçı malaylar yanınnan uzğanda, allarına waq aqça häm yaltırawıq qäğäzle qonfetlar sibä.

Maşinadan töşkändä, kiäw yeget käläşen kütärep ala da änise yanında yatqan mendärgä bastıra. (Qayber yaqlarda kilen ayağı astına yonlı yağı belän tun, palas, yäisä aq cäymä cäyälär.) Qaynana kilenenä bal-may qaptıra.

- Tökle ayağıñ belän, kilenkäyem. Küñeleñ may kebek yomşaq bulsın, teleñ bal kebek tatlı bulsın.

Şunda uq ulı belän kilenenä yaña peşkän tügäräk ipi teşlätü, ya bulmasa may yağılğan, yäki toz sibelgän kibän başın ikegä bülep aşatu ğädäte dä bar. Qayber yaqlarda kilenne ipi-toz belän dä qarşı alalar. Kilen isä qaynanasına şunda berençe märtäbä "räxmät, änkäy (äni)" di häm, şulay uq yağına qarap, aña büläk itep alıp kilgän yawlığın bäylätä, yäisä iñnärenä yuqa häm çeltärle itep bäylägän mamıq şäl sala, ä qaynatasına tübätäy kiderä. Yäş kiäw käläşen öygä kütärep yäki citäkläp alıp kerä. Alar artınnan şahitlar, kiäw yegetläre häm ike yaqnıñ da zağstan soñ qıznı ozata yörgän tuğannarı kerä. Ayırım töbäklärdä qız yağınnan kilüçelärne işek töbenä tun cäyep häm şirbät yäki şärab awız itterep ütkärü yolası da bilgele.

Elektän kilgän ğädät buyınça, bigräk tä awıl cirendä, qız artınnan tormış itü öçen äzerlängän birnäse dä kilä. (Qız birnäsen şulay uq zağsqa kitär aldınnan "satıp alu" yäki ber-ike kön aldan uq iltep quyu ğädäte dä bar.) Yağni - mendär-yastığı, öy kiräk-yaraqları häm büläk äyberläre. Birnä salınğan qız sandığın kiäw keşe küpmeder aqça tüläp alırğa tieş. Sandıqnı öygä kertkändä, qıznıñ ir tuğannarı yüri törleçä qarşılıq kürsätälär: "Sandıq işekkä sıymıy bit", "Bik awır, kütärep bulmıy", - dip laf orğan bulıp qılanalar. Sandıq kiterüçelärneñ telägen qänägätländerep, axır çiktä kiäw qız sandığın öygä kertterügä ireşä. Ütkenräk kiäw yegetläre, ığı-zığı arasında, sandıqnı urlap ta alğalıylar. Şunnan soñ inde kilenneñ birnäsen urnaştıralar, büläklären öläşep birälär.

Qıznı ozatuçı häm qız qarşılawçı yaqlar öydä şampanskiylar attırıp, ciñelçä aşap-eçep alalar. Küp töbäklärdä şul uq könne kiç, yäisä ikençe könne tuy mäclese ütkärelä. Ägär dä monnan alda qız yağında inde tuy ütkän bulsa, älege tuy qaytarma tuy bula, ütmägän oçraqta isä - qızıl tuy yäki alır tuy dip atala. Soñğı oçraqta qaytarma digän tuy berniçä könnän yäki atnadan soñ qız yağında da uzdırılırğa mömkin.

Kilen bulıp töşkän könne kiçke tuy mäclesenä qädär, ya bulmasa ikençe könne qız köyäntä-çiläk belän su alıp qaytırğa tieş. Şuña bäyle räweştä tatarlar yäşi torğan bar töbäklärdä dä diärlek su yulı kürsätü digän bik matur traditsion yola ütkärelä. Yäş kilenne su yulı kürsätergä ireneñ qız tuğannarı alıp bara. Arada ğarmunçı da bula. Alar çişmä yäki qoyı buyında, cırlaşıp, kilenneñ küñelen açalar, şul isäptän "Su yulı" digän cırnı da başqaralar.

Kilen çişmä suın çiläklärenä tutırıp alğannan soñ, çişmägä kömeş (aq töstäge) aqça taşlıy, ägär inde qoyıdan alsa, çiläk elengän çılbırnıñ iñ oçına yawlıq bäyläp qaldıra. Yäşlär kitkäç, kem suğa berençe bulıp kilä, şul kilen bülägen çişep alırğa tieş bula.

Alda bez "Kilen töşkändä" digän ädäbi-professionäl cırnı kiterdek inde. Kiäw yortında ütä torğan tuy mäclesendä kilen töşerügä bağışlanğan yola cırları da başqarıla. Andıy cırlarnı, ğädättä, olıraq buın wäkilläre yaxşı belä häm tabında şartın, waqıtın turı kiterep cırlıy.

Berençe tuy mäclese häm zöfaf-niqax töne kiäw yağında ütkändä, tabiği inde, kiäw munçası da ikençe könne anıñ yağında yağıla. Qayber yaqlarda şul uq könne awılnıñ äbi-babayların cıyıp, mulla çaqırtıp, qorän uqıtu yolası da bar. Kilen töşerügä bäyläneşle älege yola, älbättä, yäşlärneñ niqaxların nığıtu, kiläçäk tormışların bäxetle itü öçen ütkärelä.

Tuy büläkläre

Belüebezçä, elek kiäwgä kitäse qız aldan uq bulaçaq qaynana häm qaynatasına, irenä häm ir yağı tuğannarına atap, şulay uq öy bizäw öçen quldan suğıp, tegep häm çigep şaqtıy küp birnä äzerli torğan bulğan. Şulay uq yäş kiäwneñ dä, öylängändä, käläş yağına aqçalata häm äyberlätä qalım (mähär) tülägänlege bilgele. Tabiği inde, qalım tüläw yolası küptän yuqqa çıqtı, şulay uq birnä äzerläw yäki birnä belän kilü tärtibe dä, alda äytelgänçä, şaqtıy üzgärde.

Läkin xäzerge zaman tuylarınıñ da ike yaqqa da bäyläneşle kereme-çığımı, aqçalata yäki äyberlätä büläk bireşü tärtibe bar. Tuy ütkärügä bäyläneşle çığımnarnı, älbättä, ike yaq bergä kütäreşä. Qayçaqta, kiäw bay bulsa, töp rasxodlarnı tulısınça üz östenä alırğa da mömkin. Ämma awıl cirlärendä xäzer dä qoda-qodağıylarnıñ tuyğa traditsion büläklär belän kilü ğädäte yäşäp kilä. Ul, ğädättä, peşkän par qaz häm podnos tutırıp matur itep äzerlängän çäkçäk yäki bawırsaq bula. Qayber yaqlarda şulay uq tuyğa çaqırılğan qız yäki kiäw tuğannarı da tuyğa äzer rizıqlar alıp kilälär. Mondıy büläklärne qoda küçtänäçe yäki sawım dip yörtälär. Alarnı mäclesneñ ikençe yartısında qodalar küçtänäçe dip tabınğa turap quyalar.

Tuyğa berkem dä buş qul belän kilmi. Mäcleskä çaqırılğan qunaqlar, yäşlärne qotlap, üzläre belän nindi dä bulsa büläk alıp kilälär yäki, qonwertqa salıp, aqça birälär.

"İdel" jurnalı № 2-3/2007 yıl