Tuy mäclese

Tabınnıñ türendä kiäw belän käläş (ul kiäwneñ uñ yağına) utıra. Anıñ yanına — yegetneñ äti-änise häm şahitlar, ä yegetneñ sul yağınnan qıznıñ äni-ätise häm şahitlar utıra. Şunnan inde östäl buylap qara-qarşı qoda-qodağıylar utırırğa tieş. Yağni östälneñ uñ yağına yeget yağınnan kilgän tuğannar, sul yağına qız yağındağı tuğannar utıra. Şunı da onıtmasqa kiräk, qoda qarşısına —  qoda, qodağıy qarşısına qodağıynıñ utıruı bik mäğnäle häm küñelle, çönki alarnıñ serläre urtaq.

Başqa qunaqlar, dus-işlär dä tabın yanında tieşle urınnarın tabalar. Şunı äytep ütik, tabın yanında ir keşeneñ uñ yağında xatını utırsa, sul yağına ir keşe utıra.

Yübiley tantanası mäcleslärendä xuca tür başına utıra, uñ yağınnan xatınına urın birä. Ä mäclesne xucanıñ yäisä yübilyärnıñ iñ yaqın tuğannarı yäki dus-işläre alıp bara, qunaqlarğa xörmät kürsätä.

Älbättä, kem yanına kemne utırtu — xucanıñ üz eşe.

Şunısı da bar, tuy yäki başqa törle mäcleslärdä qoda-qodağıydan soñ, alar tiräsenä iñ yaqın tuğan-tumaçaları, dus-işläre utırtıla. Bu inde alarnı ayıruça xörmätläwne añlata.

Başqa törle mäcleslärdä dä qunaqlarnı utırtu tärtibe tuy tabınınnan ällä ni ayırılmıy. Kilgän qunaqlar näq şul tärtiptä utırıp, alar arasınnan olıraq yäştäge keşelärne xörmät yözennän iñ türgä utırtırğa mömkin.

Çaqırğaç, qunaq berqayçan da soñğa qalmıyça, waqıtında kilergä tieş. «Aşqa kilsäñ — elek kil, üz qädereñne belep kil», dilär.

Öygä kilep kergäç, qunaq tärtip belän genä çişenä, ayaq kiemen, ös-başın teläsä qayda tügel, bälki tiz genä alıp kienerlek uñaylı urınğa quya. Üzenen pöxtälegen tikşerä, annarı aldanraq kilgännär belän küreşep çığa. Xatın-qız üze qul birep küreşä.

Qunaqlar cıyılıp betkäç, mäcles xucası alarnı tabın yanına utırışırğa öndi. (Başta qunaq äybätläp qulın yuarğa tieş).

Östäl tiräsenä utırışqaç, xuca qunaqlarnı üzara tanıştıra başlıy, mäcles cıyunıñ maqsatın äytä, mäclesne açıp cibärä, anı alıp baru öçen qunaqlar arasınnan — tamada, yağni tabın başı saylana.

Tamada mölayım, cor, tapqır süzle, yumorlı keşe bulırğa tieş. Ul — tabınnıñ çın xucası, anıñ äytkännären ütäw şart. Cır, biyü, uyın-kölke, tost totu, mäclesneñ tämamlanuın belderü — barısı da tamada qaramağında. Älbättä, här närsä tabiği, ä uyın-kölke urınlı, çın küñeldän, başqa keşene kimsetmi torğan bulırğa tieş. «Aşnıñ täme — toz belän, mäcles yäme — süz belän», digännär.

Soñğa qalıp kilgän keşe bulsa, tabın yanında anıñ belän suzıla-suzıla qulıñnı birep küreşmä. Başıñnı iep kenä isänläşü bik citkän.

Utıra belü — ber insaf, aşıy belü — ikençe insaf. Alarnıñ härqaysı tabınnı maturlıy.

Tabınğa kilep utırğaç, tözätenep, yasanıp, xatın-qızğa bizänep, iren buyap utıru da kileşmi.

Östäl yanında töz utırsañ, kürşeñne dä borçımassıñ. Şunı da istä tot: kürşeñ belän söyläşergä teläsäñ, başqa keşegä arqañ belän borılma; tersäkläreñne östälgä quyma; östäl artında kitap, gäzit yäki xat uqıma. Aş-suğa qarata iskärmä yasama. Mäcleskä qatnaşuçılar — ber böten kollektiv. Başqalar söylägändä büldermä, qıçqırıp söyläşmä, artıq qıçqırıp cırlama.

Bik irkenläp kitep, qulıñnı kürşeñneñ iñbaşına salma. Aşap utırğanda qulnıñ buyaluı da mömkin, kürşeñneñ ös-başın taplandıruıñ da ixtimal.

Sölge birü, totaş ozın sölgene tabın tiräli äyländerep quyu — tatar xalqındağı kürkäm ğädätlärneñ berse, östälgä qäğäz salfetqa da quyıla.

Aşap-eçep utırğanda töçkerergä, yötkerergä turı kilsä, tastımal yäki qulyawlıq alırğa, anı ike qulıña salıp, başıñnı östäl qırıyına taba iä töşärgä kiräk. Bolarnı kürşeñä taba qarap eşlämä. İnde bik kiräk bulğanda, urınıñnan torıp kit.

 Quzğalırğa turı kilsä, kürşeñnän röxsät sora.

Qolaqqa pışıldap utırma. Sereñ bulsa, başqa waqıtta da äytä alasıñ.

Üzeñneñ eşeñ yäki üzeñ turında ğına söyläw belän mawıqma. Söyläşä torğan süzneñ eçtälege härkemne diärlek qızıqsındırırlıq bulsın.

Çireñ turında söylämä — mäcles öçen monıñ ähämiäte yuq. Başqa beräwneñ qunaqta üz-üzen totışında oşamağan sıyfat kürsäñ, ul turıda qıçqırıp äytmä.

Başqa beräwgä uñaysızlıq tudırsañ yäki borçısañ, ğafu ütenergä onıtma.

Tabın yanında tämäke tartıp utıru ber dä kileşmi, anıñ öçen tänäfes bar.

Aldanraq qaytıp kitärgä turı kilsä, xucadan ğına röxsät soraw da citä, bu turıda barlıq qunaqlarğa da belderü şart tügel. Çığıp kitkändä sine kürüçelär belän qul suzıp sawbullaşunıñ kiräge yuq, bu oçraqta baş iep kenä quyalar.

Qaytırğa quzğalğaç ta qul yualar, ös-başnı şunnan soñ ğına kiälär.

İnde aşaw-eçü tärtibe turında berniçä süz äytik.

Tatar xalqınıñ qunaq tabını şaqtıy qatlawlı bula. Östälgä salqın aşlar (qabımlıq, qalcalar), ciläk-cimeş quyıla. Annan şulpa yäki şulpalı aşlar çığarıla, alarnı aşap betergäç, göbädiä, waq bäleş yäisä pılaw, annarı beräñge belän kişerle, suğanlı qoş yäki terlek ite birelä. Annan tabınğa qompot häm başqa salqın eçemleklär çığarıla. Mömkin bulsa, qawın, qarbız quysañ da yarıy.

Aşıy başlağançı iñ elek ipigä üreläseñ. İpine yuqa ğına telemläp kisälär, tabında arış ipie dä, boday ipie dä bulırğa tieş. İpine uñ qul belän kiräk qädär genä alalar (çäneçke belän alırğa yaramıy). Kürşeñneñ buyı citmäsä, aña ipine sawıtı belän täqdim itärgä kiräk. Başlağan ipine aşap beterü zarur, sınıq qaldıru kileşmi.

Salqın qabımlıqlar aşağanda iñ elek tälinkägä tozlı aşamlıqlar: tozlı balıq, konserv, annarı salatlar, tozlı yäşelçä, itle qabımlıqlar salıp alalar. Läkin alarnıñ barısın beryülı salıp tügel, ayırım-ayırım alıp aşıylar. Pıçaq belän çäneçkedän döres faydalanu bik ähämiätle. Ğädättä alarnıñ ikesen bergä söyäksez yäki qızdırğan it turap aşağanda qullanalar. Pıçaq — uñ qulda, ä çäneçke sul qulda bulırğa tieş. Pıçaq itne häm başqa aşamlıqlarnı kisü öçen genä tügel, bälki çäneçkegä aşamlıqnı caylap salu öçen dä kiräk.

Şulpanı it belän häm itsez dä birälär. İt salıp çığarğanda başta şulpasın, annarı iten aşıylar. Söyäkle itne qul belän, ä söyäksezen çäneçke belän aşıylar. İt kisäge zur bulsa, pıçaq belän kisärgä kiräk. İtne şulpa belän bergä aşarğa da mömkin.

Şulpa yanına öçpoçmaq, sumsa, pärämäç kebek qamır aşları birelsä, öçpoçmaqnı sul qulğa totalar, uñ qul belän şulpanı — tälinkädän qaşıq belän aşıylar, ä çınayaqtan eçälär.

Bäleşne aş qaşığı belän (qatısın sul qulğa totıp), göbädiäne öleş tälinkäsennän balqaşıq belän aşıylar.

Aşap betergäç, çäneçke häm pıçaqnı tälinkägä arqılı quyalar,bu — qunaqnıñ başqa aşarğa telämäwen kürsätä.

Qompot eçkändä ciläk-cimeş töşen balqaşıq belän ipläp kenä tälinkägä salırğa kiräk, qunaqta cimeşneñ töşen watıp utırmıylar.

Qarbız aşağanda iñ elek pıçaq oçı belän töşen tälinkägä töşerälär häm kirägençä kisep aşıylar.

Qawınnı östälgä eçen alıp, yuqa ğına telemläp kisep çığaralar. Yomşaq qawınnı balqaşıq belän, ä qatırağın pıçaq belän kisep aşıylar.

Almanı wazadan qul belän alalar, çäneçke yäki pıçaq oçı belän qadap alırğa yaramıy. Almanıñ qabığın ärçep, waq qına kisep alıp aşıylar, şıtırdatıp teşläp aşaw kileşep betmi.

Menä şulay mäclesneñ, tabınnıñ berençe öleşe tämamlana. Annan çäy östäle äzerlänä.

Çäyne elek östäldä qaynap torğan samowarnı yasap birgännär, şuña kürä çınayaq tälinkäsenä bülep eçkännär. Xäzer inde çoqırdan ğına eçälär. Bal häm warenenı rozetqağa salalar.

“Tatar möselman qälendare. 1997 yıl”